Fiskifréttir - 30.05.1997, Blaðsíða 27

FISKIFRÉTTIR föstudagur 30. maí1997
27
Landafurtdir
Barátta upp á líf og dauða
— gluggað í dagbók úr leiðangrí hollenska sæfarans Willem Barents
veturínn 1596-97, þegarhann fann Svalbarða. Þetta varferð
mikilla mannrauna og sjálfur átti Barents ekki afturkvæmt.
Sumarið 1871 var norsk seglskúta á selveiðum í
austanverðu Barentshafi. Septemberdag einn þegar
skipverjar voru á rostungsveiðum undan norðaust-
urströnd Novaja Semlja komu þeir auga á bjálka-
hústóft, sem vakti athygli þeirra. Hér á hjara verald-
ar var þess síst að vænta að rekast á mannvistarleifar.
Augljóst var að margt manna hafði dvalið í húsinu,
því greinilega mátti sjá móta fyrir leifum fjölda rúm-
fleta og skipskistna. Forvitni Norðmannanna var vakin
og þeir hófu að róta í rústunum. Innan um möl og ís í
tóftinni fundu þeir brátt fjölda hluta sem voru svo vel
varðveittir að halda mátti að eigendurnir hefðu nýverið
horfið á braut. Meðal annars fundu þeir veggklukku,
koparpotta, kistil með verkfærum, bunka af koparstung-
um, fatnað, kertastjaka, bækur, forn siglingatæki, skot- og
eggvopn, og margt fleira. Norðmennirnir stöldruðu ekki lengi
við, en skipstjóri skútunnar lét menn sína hlaða vörðu á staðnum.
Inn í hana lagði hann blikkflösku með bréfi þar sem stóð að hann
hefði fundið leifar eftir menn sem hefðu dvalið vetrarlangt á
þessum stað. Hann ályktaði að hér hefði verið um að ræða
hollenska sæfarann Willem Barents og áhöfn hans, sem neyddust
til að dvelja á þessum slóðum veturinn 1596 til 1597.
Hann hafði rétt fyrir sér. Norðmennirnir höfðu fundið einstak-
ar fornminjar sem legið höfðu óhreyfðar í 275 árum. Könnunar-
leiðangur Barents og manna hans var þá þegar kominn á spjöld
sögunnar. Barentshaf hafði hlotið nafn eftir könnuði sínum, sem
teiknað hafði fyrsta kortið af hafsvæðinu og fundið Bjarnarey og
Svalbarða. Hann varð fyrstur ásamt mönnum sínum til að reyna
vetursetu á eyjunum í Ishafinu.
Reyndar
leikur grunur á
að íslenskir sæf-
arar hafi fundið
Svalbarða árið
1194 og Rússar
hafi einnig vitað
um tilvist þessa
lands, en það er
önnur saga.
Barentsleiðangurinn 1596 -1597
var ferð mikilla mannrauna og frá-
bærrar sjómennsku. Leiðangurs-
menn urðu að hafa vetursetu á ís-
hafseyjunum Novaja Semlja eftir
að skip þeirra brotnaði í ís. Þegar
voraði sigldu þeir um 400 sjómílur
yfir opið og óþekkt haf til manna-
byggða.
Svo vel vill til að ítarleg dagbók
hefur varðveist frá þessum hol-
lenska leiðangri. Magnús Þór Haf-
steinsson gluggaði í þessa dagbók í
tilefni af því að um þessar mundir
eru liðin 400 ár frá því að leiðang-
urinn var farinn.
Sægarpar frá
Niðurlöndum
Niðurlönd, sem í dag eru betur
þekkt sem Holland, voru lítið en
öflugt lýðveldi á öndverðri 16. öld.
Þetta litla land við Norðursjó var
miðja vegu milli stórvelda Evrópu.
Það var einkum byggt bændum,
sjómönnum og kaupmönnum.
Landið var fátækt af náttúruauð-
lindum og lega þess gerði það að
verkum, að verslun og siglingar
urðu brátt einn helsti atvinnuvegur
landsmanna. Þrátt fyrir að þetta
litla land þyrfti stöðugt að glíma
við ógnir frá valdagráðugum kon-
ungum í nágrannalöndunum tókst
því að halda sjálfstæði sínu, og vís-
indi, listir og viðskipti blómstruðu.
Leitað að leið til Kína
Viðskiptin byggðust á sigling-
um. Kaupmenn sigldu til framandi
landa og keyptu vörur sem þeir
Fundur Svalbarða
og hrakningar
í Norðurhöfum:
seldu síðan annars
staðar, einkum til
landanna við
Eystrasalt. Skip frá
Niðurlöndum sigldu
til ótal hafna frá inn-
anverðu Miðjarðar-
hafi til Hvítahafs.
Þegar Barents var uppi
voru skipverjar á kaup-
skipaflotanum um
20.000 talsins. Niður-
lendingar voru meðal
annars stórveldi í viðskipt-
um með síld og veiðum á
henni. I lok 16. aldar áttu þeir
1.500 sfldarskútur skipaðar
20.000 mönnum. Að auki höfðu
40.000 manns í landi viðurværi sitt
af síldinni.
Spánverjar og Portúgalir höfðu
þróað siglingar og mjög arðvæn-
leg viðskipti við Austurlönd fjær.
Niðurlendinga klæjaði í fingurna
að fá að taka þátt í þessarri versl-
un. Eina þekkta siglingaleiðin var
suður fyrir Afríku. Spánarkonun-
ungur taldi sig hins vegar eiga
einkarétt á þessarri siglingaleið og
Niðurlönd voru of veikburða til
að leggja út í sjóorustur við Spán-
verja. Þeir þekktu hins vegar vel
til siglinga með Nor-
egsströndum til
Norðvestur-Rúss-
lands. Hugmyndin
um að finna mætti
siglingaleið til Aust-
urlanda austur með
norðurströndum
Rússlands varð æ ál-
eitnari. Ákveðiðvar
að gera út könnun-
arleiðangra til að
freista þess að finna
þessa leið.
Fyrstu
leiðangrarnir
Fyrsti leiðangur-
inn var sendur út
Dagbókin úr Barents-
leiðangrinum var gef-
in út í Hollandi árið
1598 skreytt með
skemmtilegum kop-
arstungum. Á mynd-
inni hér fyrir ofan eru
leiðangursmenn að
berjast við hvíta-
björn „í fjögurra
glasa stund“ í nám-
unda við eyju þá, sem
þeir nefndu Bjarnar-
ey, og þarfnast sú
nafngift ekki frekari
skýringar við.
ísinn þrengdi að skipinu og lyfti því upp. Leiðangursmenn gerðu sér ljóst að hér yrðu
þeir að hafa vetursetu.
Texti: MÞH
sumarið 1595. Sæfarinn Willem
Barents var annar af tveim leið-
angursstjórum. Hann hafði stund-
að sjóinn frá blautu barnsbeini og
þegar náð að skapa sér nafn sem
góður landkönnuður, siglinga-
fræðingur og kortagerðarmaður.
Skipin náðu til Novaja Semlja, en
urðu þá að snúa við vegna hafíss.
Eftir þennan leiðangur töldu menn
sig þó vera á réttri leið og nýr og
stærri leiðangur með sjö skipum
var gerður út sumarið eftir. Bar-
ents var stjórnandi. Enn á ný urðu
menn að snúa við vegna hafíss við
Novaja Semlja. Könnuðurnir urðu
hins vegar margs vísari. Þeir sáu
ísbirni og rostunga í fyrsta sinn og
lærðist að birnirnir gátu verið vara-
samir. Eitt sinn þegar mennirnir
fóru í land beit ísbjörn höfuðið af
einum og reif annan í tætlur. Nátt-
úran var miskunnarlaus á þessum
slóðum.
Eyland kallað Bjarnarey
Leiðangurinn sumarið 1595 olli
vonbrigðum. Þó var ákveðið að
kosta tvö skip til enn einnar ferðar
sumarið eftir. Bartents stjórnaði
öðru skipinu, en skipstjóri að nafni
Jan Cornelis
Rijp var yfir
hinu. Einn
mannana um
borð í skipi Bar-
ents, Gerrit de
Veer að nafni,
skráði dagbók í
ferðinni. Hún
var síðar gefin út
myndskreytt í Hollandi (1598) og
er einstæð heimild um leiðangur-
inn, siglingar og mannlíf á þessum
tíma.
Skipin sigldu frá Amsterdam
þann 10. maí árið 1596. Þegar kom-
ið var norður fyrir Noreg var hald-
ið í norður mun vestar en árin á
undan. Einum mánuði eftir brott-
för sáu þeir land. Þetta var eyja og
þar fundu þeir mikið af mávaeggj-
um sem þeir borðuðu af bestu lyst.
Nokkrum dögum síðar sáu þeir
hvítabjörn á sundi skammt frá
landi. Þeir réru á eftir honum. de
Veer skrifar 10. júní:
„ Við töldum að við gœtum kast-
að snöru um hdls bjarnarins, en
þegar við nálguðumst hann varð
hann svo ofsafenginn að við þorð-
um ekki, svo við rerum aftur að
skipinu til að sœkja menn og vopn.
Við snerum aftur með byssur, at-
geira og axir og menn Jan Cornel-
isz komu okkur til hjálpar í skips-
bát sínum. Vel mannaðir og vopn-
um búnir rerum við á báðum
bátunum að birninum og börðumst
við hann ífjögurra glasa stund, því
vopn okkar bitu ekki sérlega vel á
hann. Við hjuggum meðal annars í
bak hans með exi, svo hún stóð
föst, en þráttfyrir það synti hann á
brott með hana í sér. Við rérum á
eftir, og að lokum hjuggum við í
höfuð hans og gerðum út af við
hann. Síðan drógum við hann um
borð í skip Jans Cornelisz og fláð-
um hann þar. Skinnið var 12 feta
langt. Við snœddum af kjötinu, en
þaðfór ekki vel í okkur. Þessa eyju
kölluðum við Bjarnarey". Hið
Framh. bls. 28