Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2016, Qupperneq 71

Hrafnkell Lárusson
Héraðsskjalasafn Austfirðinga
1976-2016. Ágrip af 40 ára sögu
essi grein er skrifuð í tilefni af 40 ára
afmæli Héraðsskjalasafns Austfirðinga
þann 17. apríl 2016. Hér verður stiklað
á stóru í 40 ára starfssögu héraðsskjalasafnsins
og greint frá aðdragandum að stofnun þess.
Þær meginheimildir sem stuðst er við eru
tvennskonar. Annars vegar byggir greinin
á útgefnu efni er varðar starfsemi héraðs-
skjalasafnsins og hins vegar á starfsskýrslum
forstöðumanna safnsins frá upphafi starf-
semi og ffam til loka tímabilsins. Sá háttur
er hafður á að vísað er aftanmáls til heimilda
varðandi útgefið efni og skjöl (önnur en
starfsskýrslur) en ekki þegar byggt er á starfs-
skýrslum. Hvað þær varðar segja tilgreind
ártöl í meginmáli til um við hvaða starfs-
skýrslur er stuðst hverju sinni. Tilvísanir í þær
eru aðeins ef um beina tilvitnun er að ræða.
Þessi grein tekur einungis saman helstu
þræði í sögu Héraðsskjalasafns Austfirðinga
en tilefni er til að gera sögu þess ítarlegri skil
en hér er rúm til.
Forsaga
Arið 1947 setti Alþingi sérstök lög um héraðs-
skjalasöfn. Lögin vom nýlunda en tilurð þeirra
var m.a. sú að vaxandi umsvif sveitarfélaga
juku skjalamagnið sem til varð og fyrirsjáan-
legt var að enn meiri aukning yrði á komandi
árum. Þjóðskjalasafn réði ekki lengur við
að taka á móti öllu því, sem átti samkvæmt
lögum að afhenda til þess, og auk þess skiluðu
skjöl frá sveitarfélögum utan Reykjavíkur sér
almennt illatil Þjóðskjalasafns. Megináhersla
flutningsmanna fmmvarpsins, sem síðar varð
að lögum um héraðsskjalasöfn, var að bregð-
ast við ástandinu sem var að skapast og leitast
við að tryggja ömggari geymslu bóka, hand-
rita og skjala. Einnig vakti fyrir löggjafanum
að efla menningarstarf í héruðum landsins
með því að liðka fyrir að skjöl sveitarfélaga,
svæðisbundinna stofnana og einstaklinga af
starfssvæði hvers safns væm varðveitt og gerð
aðgengileg í héraði.1
Fyrsta héraðsskjalasafnið var stofnað
í Skagafirði árið 1947 og á næstu þremur
áratugum bættust níu héraðsskjalasöfn í
hópinn. Héraðsskjalasafn Austfírðinga varð
tíunda héraðsskjalasafnið þegar það var fonn-
lega stofnað þann 17. apríl 1976. I dag em
héraðsskjalasöfn landsins 20 talsins.
Arið 1985 vom sett ný heildarlög um opin-
ber skjalasöfn sem taka m.a. til starfsemi
héraðsskjalasafna. Við setningu þeirra féllu
69
L