Bændablaðið - 27.01.2022, Blaðsíða 28

Bændablaðið | Fimmtudagur 27. janúar 202228
Sýklalyfjaónæmi er nú leiðandi
dánarorsök um allan heim að
því er fram kemur í rannsókn
sem birt var í læknablaðinu The
Lancet nýverið. Þar er sagt að
sýklalyfjaónæmi dragi um 3.500
manns til dauða á hverjum degi.
Börn eru sögð vera í sérstaklega
mikilli hættu, en eitt af hverjum
fimm dauðsföllum barna yngri
en fimm ára er rakið til smits
af völdum sýklalyfjaónæmra
baktería (AMR).
Í skýrslunni kemur fram að
að minnsta kosti 1,27 milljónir
manna hafi dáið vegna beinnar
afleiðingar af sýklalyfjaónæmum
bakteríusýkingum og mögulega
tengist dauði á sjöundu milljón
(3,62–6,57 milljónir) manna
sýklalyfjaónæmum bakteríum.
Það að dauðsföll vegna AMR séu
mögulega orðin um 6,6 milljónir og
hugsanlega fleiri, þýðir að þróun
sýkla lyfja ónæmis virðist vera mun
hraðari en áður hefur verið talið. Þar
hefur gjarnan verið miðað við að
dauðsföll vegna sýklalyfjaónæmis
verði orðin 10 milljónir árið 2050.
Þetta er umfangsmesta rann sókn
sem gerð hefur verið til þessa um
alþjóðleg áhrif sýklalyfja ónæmis
(Antimicrobial resistance – AMR).
Hún fór fram árið 2019 og var birt í
læknablaðinu The Lancet.
Börn í sérlega mikilli hættu
Þótt sýklalyfjaónæmar bakteríur séu
ógn við fólk á öllum aldri, reyndust
ung börn vera í sérstaklega mikilli
hættu. Þar má rekja eitt af hverjum
fimm dauðsföllum til AMR hjá
börnum yngri en fimm ára.
Hundruð þúsunda dauðsfalla
vegna algengra sýkinga
Mörg hundruð þúsund dauðsföll eiga
sér stað vegna algengra og tiltölulega
vægra sýkinga sem áður var hægt
að meðhöndla, segir í rannsókninni.
Það er vegna þess að bakteríur sem
valda þeim hafa orðið ónæmar fyrir
sýklalyfjameðferð.
Staðan mögulega orðin enn
alvarlegri en skýrslan segir til um
Í inngangi skýrslunnar segir að
á sama tíma og Covid-19 geisi í
heiminum, haldi heimsfaraldur
sýklalyfjaónæmis (AMR) áfram
í skugga þess. Þar segir líka að
sýlalyfjaónæmi kunni að vera
enn algengara en fram kemur í
skýrslunni. Ástæðan er að gögnin
sem notuð voru í rannsókninni
komu mest frá hátekjulöndum
þar sem aðgengi að dýrari og
sterkari sýklalyfjum er best. Því er
minni vitneskja fyrirliggjandi um
raunverulega stöðu og dánarorsakir
í fátækari ríkjum heims.
Eru langlegusjúklingar í meiri
hættu á að sýkjast?
Skýrsluhöfundar segja að sjúklingar
með lengri legutíma séu líklegri til
að vera með ónæma sýkla en þeir
sem liggja skemur á sjúkrabeði. Þeir
spyrja sig hvort það sé AMR sem
valdi þá þessum lengri legutíma,
eða hvort það sé bara þannig að
sjúklingar sem dvelja lengur verði
frekar fyrir lyfjaónæmum sýkingum
en aðrir. Velta þeir fyrir sér hvort
og hvernig sé hægt að greina þarna
á milli.
Getur haft alvarleg áhrif á
árangur í stórum aðgerðum
Í skýrslunni segir að þetta sé mjög
alvarlegt þar sem nútíma læknisfræði,
þar á meðal skurðaðgerðir,
lyfjameðferðir, líffæraígræðslur
og aðrar inngripsaðgerðir, krefjist
árangursríkra sýklalyfja. Slíkar
aðgerðir verði gagnslitlar ef ekki er
hægt að bregðast við sýkingum sem
upp kunna að koma.
Kemur sérlega illa við
fátækt fólk sem hefur ekki efni á
dýrari sýklalyfjum
„Sá tollur sem AMR leggur á
sjúklinga og fjölskyldur þeirra, er að
mestu ósýnilegur en endurspeglast
í langvarandi bakteríusýkingum
sem lengja sjúkrahúsdvöl og valda
óþarfa dauðsföllum. Þar að auki
hefur AMR óhófleg áhrif á fátæka
einstaklinga sem hafa lítinn aðgang
að sterkari og dýrari sýklalyfjum
sem gætu virkað þegar fyrstu
lyfjameðferðir mistakast,“ segir
m.a. í skýrslunni.
Rannsóknin unnin úr
470 milljón gögnum
Rannsóknin áætlar dauðsföll
tengd 23 sýklategundum og 88
sýklalyfjasamsetningum í 204
löndum og svæðum árið 2019.
Tölfræðilíkön voru notuð til að búa
til mat á áhrifum sýklalyfjaónæmis
(AMR) á öllum þessum stöðum,
þar með talið þeim sem höfðu
engin fyrirliggjandi gögn. Var þetta
gert með því að nota meira en 470
milljónir gagna sem fengin eru úr
kerfisbundnum ritrýndum skýrslum,
sjúkrahúskerfum, eftirlitskerfum og
öðrum gagnaveitum.
Vilja knýja fram nýsköpun í
baráttu gegn sýklalyfjaónæminu
„Þessi nýju gögn sýna raunverulegt
umfang sýklalyfjaónæmis um allan
heim og eru skýr merki um að við
verðum að bregðast við strax til
að berjast gegn ógninni,“ sagði
Christopher Murray, prófessor
við Institute for Health Metrics
and Evaluation í Háskólanum
í Washington, sem stýrði
rannsókninni.
„Við þurfum að nýta þessi gögn
til að beina aðgerðum á rétta braut
og knýja fram nýsköpun ef við
viljum vera á undan í kapphlaupinu
gegn sýklalyfjaónæminu.“
Nýlegar áætlanir um heilsu-
farsáhrif AMR hafa verið birtar
fyrir nokkur lönd og svæði, og
fyrir fáar sýklalyfjasamsetningar
á enn fleiri stöðum. Fram til þessa
hafa engin áætluð gögn náð yfir
alla staði á jörðinni eða breitt úrval
sýkla- og lyfjasamsetningar.
Í skýrslunni er lögð áhersla á
brýna þörf á að auka aðgerðir til
að berjast gegn sýklalyfjaónæmi
og draga fram tafarlausar aðgerðir
fyrir stefnumótendur sem myndu
hjálpa til við að bjarga mannslífum
og vernda heilbrigðiskerfi. Þetta
felur í sér að hámarka notkun
núverandi sýklalyfja, grípa til
öflugri aðgerða til að fylgjast
með og hafa stjórn á sýkingum og
veita meira fjármagni til að þróa
ný sýklalyf og meðferðir.
Orsökin rakin til
ofnotkunar sýklalyfja
Fram kemur í rannsókninni að
vandann megi rekja til ofnotkunar
á sýklalyfjum bæði við lækningar á
mönnum og við eldi dýra sem nýtt
eru til fæðuframleiðslu. Við slíka
ofnotkun geta sýklar smám saman
myndað ónæmi gegn lyfjunum sem
verða þá gagnslaus þegar á þarf að
halda við meðhöndlun sjúklinga
t.d. vegna lungnabólgu. Yfir tveir
þriðju hlutar dauðsfalla sem rekja
mátti til slíks voru vegna ónæmis
fyrir fyrstu viðbragða sýklalyfjum,
þar með talið flúorókínólónum og
β-laktam sýklalyfjum (karbapenem,
cefalósporín og penicillín).
Ástandið er verst
í Vestur-Sahara
Hæst var hlutfallið í Vestur-Sahara
í Afríku, 27,3 dauðsföll voru
rakin beint til sýklalyfjaónæmis
á hverja 100.000 íbúa. Þá eru
mögulega tengd tilvik talin vera
114,8 á hverja 100.000 íbúa. Það
er mjög hátt hlutfall, meira að segja
þegar horft er til smita af völdum
Covid-19.
Á þessu svæði er samt „bara“
verið að tala um ónæmi fyrir fyrstu
viðbragða lyfjum og mögulega
vegna lélegs aðgengis að sterkari
lyfjum. Sýklar hafa hins vegar víða
þróað með sér ónæmi fyrir mun
sterkari sýklalyfjum og jafnvel
sterkustu lyfjum sem til eru, eða
lokaúrræðalyfjum (last-resort
antibiotic). Er þá verið að tala um
ofursýkla eða „Superbugs“.
Í Mið- og Austur-Evrópu og
Mið-Asíu voru dauðsföll sem
rekjanleg voru beint eða mögulega
var hægt að tengja sýklalyfjaónæmi
frá 190 til 403.000.
Um 30.000 íbúar ESB látast
árlega vegna sýklalyfjaónæmis
og 51.000 í allri Vestur-Evrópu
Í skýrslunni kemur fram að talið sé
að um 30.000 manns látist árlega
í ríkjum Evrópusambandsins
beinlínis vegna ónæmis baktería
fyrir 11 sýklalyfjagerðum. Þá leiði
þetta til veikinda og vinnutaps
einstaklinga vegna minni virkni
í samfélaginu sem nemi árlega
796.000 lífsárum (Disability-
adjusted life years – DALYs).
Þetta er því þegar farið að hafa
umtalsverð efnahagsleg áhrif í
löndum ESB.
Lægst var dánartíðnin 2019
vegna sýklalyfjaofnæmis í
Ástralíu og nágrannaríkjum, eða
6,5 manns á hverja 100.000 íbúa
sem voru beinlínis rekjanleg til
sýklalyfjaónæmis og 28 dauðsföll á
hverja 100.000 íbúa sem mögulega
mátti tengja slíku ónæmi.
Alvarlegra mál en Covid-19
Dauðsföll sem tengja má sýkla-
lyfjaónæmi geta mögulega verið
orðin fleiri en þær 5,6 milljónir
manna sem látist hafa af völdum
Covid-19 á heimvísu. Munurinn
er sá að öll heimsbyggðin er mjög
meðvituð og tekur þátt í aðgerðum
gegn Covid-19, en lítið heyrist
af aðgerðum til að stemma stigu
við útbreiðslu sýlalyfjaónæmra
baktería. Jafnvel hefur verið gert
lítið úr viðvörunum vísindamanna
um þessi mál á undanförnum árum
af áhrifafólki í atvinnulífinu, líka á
Íslandi. Samt hafa íslenskir læknar
og sérfræðingar í sýklalyfjamálum
og faraldursfræðum varað við
stöðunni árum saman. Haldnar
hafa verið ráðstefnur hér á landi
með þátttöku þessara sérfræðinga
og m.a. Bændasamtaka Íslands
og fengnir hafa verið erlendir
sérfræðingar til að upplýsa fólk.
Þegar orðið margfalt alvarlegra
en HIV og malaría
Greiningin sýnir að sýklalyfja-
ónæmar bakteríur hafi beinlínis
verið ábyrgar fyrir áætluðum
1,27 milljón dauðsföllum um
allan heim á árinu 2019. Einnig
að sýklalyfjaónæmi tengdist 4,95
milljón dauðsföllum á því ári, eða
á bilinu 3,62 til 6,57 milljónum
dauðsfalla. Talið er að HIV/alnæmi
hafi valdið 680.000 dauðsföllum
árið 2019 og malaría 627.000.
Greiningin, sem náði yfir
meira en 200 lönd og svæði,
var birt í Lancet, en þar segir að
sýklalyfjaónæmar bakteríur séu að
drepa fleiri í heiminum en HIV/
alnæmi eða malaría.
Ein mesta áskorun sem
mannkynið stendur frammi fyrir
Sérstakur sendifulltrúi Bretlands
um sýklalyfjaónæmi, Dame Sally
Davies, sagði að AMR væri „ein
mesta áskorun sem mannkynið
stendur frammi fyrir“. Hún bætti
við:
„Á bak við þessar nýju tölur
eru fjölskyldur og samfélög sem
bera hörmulegan skaða af hinum
þögla AMR heimsfaraldri. Við
verðum að nota þessi gögn sem
viðvörunarmerki til að hvetja til
aðgerða á öllum stigum.“
Á svæðinu voru dauðsföll af
völdum AMR talin vera flest í
Afríku sunnan Sahara og Suður-
Asíu, 24 dauðsföll á hverja 100.000
íbúa og 22 dauðsföll á hverja
100.000 íbúa í sömu röð.
Í hátekjulöndum leiddi
AMR beint til 13 dauðsfalla af
hverjum 100.000 og tengdist 56
dauðsföllum af hverjum 100.000.
Á Vestur-Evrópu-svæðinu, að
Bretlandi meðtöldu, dóu meira en
51.000 manns af beinni afleiðingu
AMR.
Aðrir sérfræðingar sögðu
að Covid-19 hefði sýnt fram á
mikilvægi alþjóðlegra skuld-
bindinga um sýkingar- og varnar-
ráðstafanir, svo sem handþvott og
eftirlit, og skjótar fjárfestingar í
meðferðum.
Tim Jinks, yfirmaður lyfja-
ónæmra sýkingaáætlunarinnar hjá
Wellcome Trust, sagði:
„Covid-19 heimsfaraldurinn
hefur lagt áherslu á mikilvægi
alþjóðlegs samstarfs. Stjórnmála-
leiðtogar, heilbrigðissamfélagið,
einkageirinn og almenningur vinna
saman að því að takast á við þessa
alþjóðlegu heilsuógn.
Eins og með Covid-19, vitum
við hvað þarf að gera til að takast
á við AMR, en við verðum nú að
koma saman með tilfinningu um
brýnt mál og alþjóðlega samstöðu
ef við ætlum að ná árangri.“
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Alþjóðleg rannsókn um afleiðingar af ofnotkun sýklalyfja við lækningar á fólki og sem vaxtarhvata í matvælaframleiðslu:
Sýklalyfjaónæmi er nú leiðandi
dánarorsök um allan heim
– Eitt af hverjum fimm dauðsföllum barna yngri en fimm ára rakið til sýklalyfjaónæmra baktería
Glíman við ofurbakteríur sem orðnar eru ónæmar fyrir flestum sýklalyfjum og mögulega öllum öðrum lyfjum líka er
komin á mjög alvarlegt stig. Vitað er að milljónir manna hafa þegar látið lífið vegna slíkra sýkinga um heim allan og
hugsanlega kunna þau andlát að vera mun fleiri en vitað er um. Vísindamenn kalla eftir viðbrögðum, en áhugaleysi
og andvaraleysi hefur einkennt alla umræðu í fjölda ára. Mynd / Monash University