Bændablaðið - 27.01.2022, Blaðsíða 44

Bændablaðið | Fimmtudagur 27. janúar 202244
Madeira er samheiti yfir
fjórar litlar eldfjallaeyjar í
Atlantshafi. Eyjarnar liggja út af
norðvesturströnd Marokkó en eru
undir stjórn Portúgal. Á eyjunni
eru ræktuð vínber og úr þeim
framleitt styrkt vín með sama heiti.
Íbúar Madeira eru rúmlega 250
þúsund og eyjarnar fjórar heita
Madeira, Porto Santo og tvær litla og
stóra Desertas. Höfuðborgin heitir
Funchal og er á suðurströnd Madeira
og þar býr tæplega helmingur íbúanna
en einungis Madeira og Porto Santo
eru í byggð.
Þegar Portúgalar lögðu eyjarnar
undir sig árið 1418 voru þær óbyggðar.
Strax árið eftir sendi prins Henry,
1394 til 1460, af Portúgal, sem var
þekktur sem siglingafræðingurinn,
fyrstu landnemana til eyjanna og eru
þær sagðar vera fyrsta landsvæðið sem
Evrópumenn lögðu undir sig eftir að
þeir hófu siglingar á úthöfunum. Í dag
er Madeira sjálfstjórnarhérað og hluti
af Portúgal.
Heitið þýðir viður
Heiti eyjanna er dregið af því að þegar
portúgalskir sjófarendur fundu þær og
lögðu undir sig 1418 voru þær þaktar
skógi úr lárvið en madeira þýðir viður
á portúgölsku. Miskunnarlaust var
gengið á skóga eyjanna og í dag er
það litla sem eftir stendur af þeim á
Heimsminjaskrá Unesco.
Helsti atvinnuvegur eyjanna þar
til Covid-19 skall á var þjónusta við
ferðamenn og árið 2017 heimsóttu 1,7
milljón túristar eyjarnar.
Saga
Óljósar heimildir eru um tvær eyjar í
Atlantshafi frá því um 75 fyrir Krist
sem kallaðar vor Idyllc-eyjar og
þær sagðar vera tvær og með mjóu
sundi á milli og er þar líklegast verið
að tala um Desertas-eyjar. Aftur er
getið um eyjarnar í riti um 650 eftir
Krist og fornminjar benda til að
víkingar hafi komið þar við á árunum
milli 900 og 1030. Auk þess sem í
ritum arabíska landfræðingsins og
kortagerðarmannsins Muhammad
al-Idrisi, 1100 til 1165, er minnst á
mannlausri eyju út af vesturströnd
Afríku sem líklega er ein af Madeira-
eyjunum. Idrisi segir einnig að á
eyjunni hafi verið mikið af sauðfé
en að kjötið af því hafi verið biturt á
bragðið og óætt og að frá eyjunni hafi
verið siglt til Kanaríeyja.
Sé það rétt að umrædd eyja sé ein af
eyjum Madeira er ljóst að sæfarendur
hafa flutt sauðféð þangað og mögulegt
að þar hafi verið byggð eða að sauðféð
hafi verið sett á land til að hægt væri
að nýta það síðar.
Eyjarnar eru sýndar á korti frá
1339 og er sagt að tvö portúgölsk
skip hafi leita vars undan stormi
við þær 1418 og lagt þær undir sinn
prins. Meirihluti Portúgala sem námu
eyjarnar voru fiskimenn, bændur
og fáeinir aðalsmenn af lægri tign
og fjölskyldur þeirra. Ræktun á
sykurreyr, framleiðsla og útflutningur
á sykri voru megin atvinnuvegir
eyjanna á fimmtándu öld og með
auknum útflutningi jukust skipaferðir
til og frá Madeira. Á sautjándu fluttist
sykurframleiðsla Portúgala til Brasilíu
og í kjölfarið dró verulega úr ræktun
sykurreyrs á eyjunum.
Náttúra
Vegna
einangrunar
Madei ra-
eyja þróaðist
þar einstök
náttúra með
fjölda dýra
og plantna
sem ekki
finnast villtar
annars staðar
í heiminum.
Lítið er eftir
af þessari
náttúru í dag
nema helst á
svæðum sem
voru illa aðgengileg á fyrstu árum
landnámsins.
Landnemarnir voru duglegir að
brenna og fella frumskóga eyjanna til
að búa til ræktar- og beitiland.
Matur og drykkur
Vegna staðsetningar sinnar langt
úti í hafi er fiskur uppistaða í fæðu
eyjaskeggja en nautakjöt er einnig oft
á boðstólum. Auk ávaxta.
Vín sem kennd eru við eyjarnar
njóta einnig mikilla vinsælda.
Madeiravín
Höfnin í Porto Santo var lengi vel
fyrsta stopp skipa hvort sem leið
þeirra lág til Nýja heimsins í vestri eða
til Austurlanda fjær og eitt af því sem
þurfti í kost til áframhaldandi siglinga
var vín. Eyjarnar urðu snemma frægar
fyrir framleiðslu á vínum sem í dag
kallast madeira.
Hollenska austur-indíafélagið var
stór kaupandi madeiravína á sínum
tíma og keypti það í tunnum sem tóku
423 lítra og flutti til nýlenda sinna í
austurheimi í miklu magni.
Til að auka geymsluþol vínsins var
það blandað með spíra sem unninn
var úr sykurreyr og til varð það sem
kallað er styrkt vín. Stundum var
víntunnum skilað á heimsiglingunni
og fljótlega komust menn að því að
bragð vínanna breyttist í tunnum
sem stóðu í hita og vegna hreyfinga
tunnanna í öldugangi. Vínið þótti
bragðbetra eftir siglinguna og var
kallað vinho da roda eða vín sem hafði
farið hringinn. Sem sagt siglt vín.
Eins og gefur að skilja var of
kostnaðarsamt að framleiða gott
madeira með því að senda víntunnur
í langar siglingar og í staðinn voru
tunnurnar geymdar þannig að á þær
skein sól og þeim velt reglulega.
Í dag er hluti af framleiðsluferli
madeiravína að hita þau meðan á
gerjum stendur og láta þau oxast í
efnafræðilegu ferli.
Madeiravín eru fjölbreytt og til
þurr og þá mest borin fram sem
fordrykkur eða sætt og góð sem
desertvín, auk þess sem til eru ódýr
madeiravín sem krydduð eru með
salti og pipar og brúkuð í matseld.
Gæði madeiravína eru breytileg
og ráðast af framleiðsluferlinu og
geta góð vín enst áratugi og jafnvel
aldir eftir að flaska af þeim hefur
verið opnuð.
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is
Geymsluþol madeiravíns var í eina tíð aukið með því að blanda það með spíra sem unninn var úr sykurreyr og til varð það sem kallað er styrkt vín. Mynd / npr.org
Malvasia vínþrúgur. Mynd / wikipedia.com
Madeir & vín
Ólíkar gerðir af madeiravíni. Mynd / blandyswinelodge.com
Vínþrúgur bornar í hús í leðursekkjum.
SAGA MATAR&DRYKKJA