Bændablaðið - 27.01.2022, Blaðsíða 42

Bændablaðið | Fimmtudagur 27. janúar 202242
Fjölbreytileiki er meðal stærstu styrkleika skógræktar
Skógrækt hefur marga kosti og það
eru margar góðar ástæður fyrir
því að fjárfesta í, hefja skógrækt-
arverkefni og að stuðla að skóg-
rækt á landsvísu. Eins og oft hefur
komið fram í fréttum undanfar-
ið, eru skógar öflugir í að binda
kolefni og þess vegna er skógrækt
ómissandi verkfæri til þess að gera
Ísland kolefnishlutlaust.
Auk þess eru skógar verðmæt auð­
lind og geta verið mikilvægur þáttur
í uppgræðslu lands. Ekki síst henta
skógar sérstaklega vel til útivistar og
styðja þeir vel við aðrar búgreinar á
ýmsum hátt, t.d. með því að veita skjól
fyrir búfé og auka uppskeru. Listinn
yfir kosti skógræktar er nánast enda­
laus og sýnir hvað skógrækt getur
verið fjölbreytt. Þennan styrkleika
ætti að nýta í framtíðar skógræktar­
verkefnum.
Til að gera skógræktarverkefni eins
farsælt og mögulegt er, er nauðsynlegt
að undirbúa sig vel. Til dæmis þurfa
upplýsingar um aðstæður og mark­
miðin að vera til staðar, svo hægt sé
að velja skógræktargerð sem hentar
verkefninu best.
Ekki allir skógar eins
Þegar talað er um skógrækt er mik­
ilvægt að átta sig á því að ekki eru
allir skógar eins, og að í raun getur
verið mikill munur á eiginleikum eins
skógar og annars. Hvar er skógurinn
staðsettur, í hvers konar jarðvegi,
hvernig er veðurfari háttað og hvað
með tegundasamsetningu? Hvað er
skógurinn gamall og þéttur, og hvað
er hann stór? Er einhver umhirða í
skóginum, eins og t.d. vélræn grisjun,
eða er skóginum leyft að vaxa nátt­
úrulega? Svörin við þessum og öðrum
spurningum geta verið margvísleg.
Hver mismunandi skógargerð hefur
ólíka hluti að bjóða, allt eftir eigin­
leikum hennar.
Skógar geta vaxið við margar
mismunandi umhverfisaðstæður.
Til dæmis þola sumir trjátegundir
eða kvæmi vel salt og geta vaxið í
nálægð við sjó, á meðan aðrir þola
salt kannski ekki jafnvel en eru
aðlagaðar þurrkum, kulda eða stuttu
vaxtarskeiði. Þessi aðlögun að margs
konar aðstæðum er mjög dýrmæt og
gerir okkur kleift að laga skóginn að
aðstæðum og markmiðum okkar þegar
við hefjum skógræktarverkefni, meðal
annars með tegundaval.
Það er ljóst að bæði fjölbreytileiki
og aðlögun að mismunandi umhverfis­
aðstæðum eru miklir styrkleikar
skógræktar. En til þess að nýta þessa
styrkleika í skógræktarverkefnum er
mikilvægt að kynna sér valkostina vel.
Hvernig á að ákvarða hvers konar
skógrækt hentar best?
Það er ýmislegt sem þarf að hafa
í huga áður en farið er af stað í
skógræktarverkefni. Aðstæðurnar
og markmiðin eru mikilvægustu
þættirnir sem hjálpa til við að greina
hvaða skógræktargerð hentar verk­
efninu best. Aðstæðurnar ráða t.d.
því hvaða tegund eða kvæmi er líkleg
til að vaxa best, hvort einhvers konar
jarðvinnsla eða landuppgræðsla er
nauðsynleg og ef þörf er á að búa
til skjól, t.d. með skjólbeltum, áður
en gróðursetning fer af stað. Ítarleg
úttekt aðstæðna er því ómissandi í
undirbúningi verkefnis.
Þó skógar séu afar fjölbreytt­
ir sín á milli, eiga þeir líka margt
sameiginlegt eins og t.d. hæfni þeirra
til að binda kolefni eða að vernda
jarðveg. Geta skóganna til þess er
þó mismunandi. Þótt flestir skógar
á Íslandi séu fjölnytja, eru skógar
oft með eitt eða tvö meginmarkmið
eða sérstakan tilgang. Eftir því hver
markmið og tilgangur eru ætti að laga
val á skógargerð sem og skipulag
og umhirðu skóga til að hámarka
árangurinn. Í mörgum tilfellum er
best að skipuleggja fram í tímann og
ef um afurðaframleiðslu er að ræða
ætti að hugsa um hvernig hægt er
að auka verðmæti afurða. Það er
t.d. hægt að gera það með vottun.
En hvað þarf til þess að fá vottun?
Hvers konar kröfur þarf skógurinn
að uppfylla? Ef afurðirnar eiga að
verða lífrænar breytir það t.d. ýmsu í
hvernig á að ganga til verkum og þarf
meðal annars að hafa í huga að það
er þá ekki leyfilegt að nýta tilbúinn
áburð eða eiturefni. Meginatriðið er
að í hverju tilvik fyrir sig skal skoðað
hvers konar skógrækt hentar best.
Mismunandi skógargerðir fyrir
mismunandi aðstæður
og markmið
Það er gott að búa yfir þekkingu um
einkenni mismunandi gerða skóg­
ræktar áður en farið er af stað í skóg­
ræktarverkefni. Nokkur dæmi um
skógargerðir sem henta mismunandi
aðstæðum og markmiðum eru:
• Skógrækt til kolefnisbindingar:
Markmið skógræktar til kolefn­
isbindingar er að binda eins
mikið kolefni úr andrúmsloft­
inu og hægt er á sem skemmst­
um tíma. Til þess þarf að velja
tegundir sem vaxa hratt og
hafa mikla lifun. Hvers konar
umhirða hentar best þarfnast
frekari rannsókna.
• Skjólbelti og beitarskógrækt:
Bæði skjólbelti og beitar­
skógrækt henta vel á bæjum hvar
sem er á landinu. Skjólbelti eru
notuð til að búa til skjól á sem
skemmstum tíma og til þess eru
hraðvaxandi tegundir sem þola
vind eins og víðir gjarnan notað­
ar, oft í bland við aðrar tegundir
eins og birki, alaskaösp eða alls
konar runnategundir. Skjólbelti
geta hjálpað ungskógi að fara
af stað, aukið uppskeru, veitt
skjól fyrir fé o.fl. Í beitarskóg­
um getur fé fundið skjól og notið
aukinnar lífmassaframleiðslu
botngróðursins. Beitarskógar
mega ekki vera of þéttir. Trén
verða að þola ágang búfjárins
en beitarálagið má ekki vera það
þungt að fé sæki í trén, fremur
en botngróðurinn. Markmiðið
ætti að vera gisinn skógur með
nægilega stórum trjám sem veita
búfénu skjól í vindi og skugga
í sól.
• Skógrækt til timburframleiðslu:
Markmið þessarar gerðar skóg­
ræktar er framleiðsla (og sala)
gæðatimburs. Til að ná sem best­
um árangri sem fyrst er best að
gróðursetja á stað sem hentar
skógrækt vel; þ.e. staður með
nokkuð góðan jarðveg og veður­
far sem styður vöxt, þó vissulega
sé hægt að rækta framleiðslu­
skóg á öðrum stöðum líka.
Sumar trjátegundir henta betur
til timburframleiðslu en aðrar.
Hér á landi eru greni, alaskaösp
og fura meðal tegunda sem líta
vænlegast út. Umhirða gegn­
ir lykilhlutverki í framleiðslu
gæðatimburs og það þarf t.d. að
klippa fjöltoppa og grisja skógi
tímanlega til að búa til gæða­
timbur. Vottun timburs getur
aukið verðmæti timbursins, en
til þess þarf að uppfylla sérstök
skilyrði sem þarf að hugsa um
strax í byrjun verkefnisins. Hægt
er að búa til aukaafurðir, eins
og sveppi og jólatré, samhliða
timbri.
• Skógrækt til útivistar: Það er
mikilvægt að skapa gott og fal­
legt umhverfi sem styður við
líkamlega og andlega heilsu. Til
dæmis með því að blanda saman
tegundum, velja tegundir sem
skapa fallega litatöflu og hafa
í huga að skógurinn verði ekki
of þéttur svo hægt sé að ganga
í honum.
• Landgræðsluskógrækt:
Land græðslu skógrækt hentar
til að græða upp illa meðfarið
land, bæta jarðvegsgæði og þar
með að auka verðmæti lands­
ins. Best er að nota tegundir
sem þola erfiðar aðstæður eins
og næringarefnaskort, skjólleysi
og þurrka. Hér á landi er t.d. oft
notast við birki­ og víðiplöntur.
Hægt er að nota gróðursetningu
með ungplöntum, græðlingum
eða sáningu fræja.
• Skógrækt til að bæta búsvæði:
Skógrækt getur bætt búsvæði á
ýmsan hátt. Til dæmis er hægt að
búa til búsvæði fyrir alls konar
dýr: jafnvel lítill fjöldi trjáa og
runna getur laðað að sér fjöl­
breytt úrval fugla sem leita að
skjóli og fæðu. Skógrækt getur
bætt vatnsbúskap jarðvegsins,
meðal annars með því að koma
í veg fyrir tafarlaust afrennsli
vatns og næringarefna. En skóg­
rækt hefur ekki eingöngu áhrif
á búsvæði á landi; með því að
gróðursetja meðfram lækjum,
ám og vötnum má auka lífríki í
þeim, svo dæmi sé nefnt.
Þekking á skógum er mikilvæg fyrir
árangursríka skógrækt, og það er ljóst
að enn má bæta úr og auka þekkingu.
Aukin þekking lykilatriði að
árangursríkri skógrækt framtíðar
Þótt skógur taki tíma að vaxa, er
ljóst að það borgar sig að fjárfesta
í skógrækt. Með því að gróðursetja
tímanlega er hægt að hagnast af fjár­
festingu fyrr, og með því að stuðla að
áframhaldandi rannsóknum á vali og
blöndun tegunda og kvæmi, skipulagi
og umhirðu (ung)skóga er hægt að
auka árangur frekari fjárfestinga í
skógrækt á landsvísu. Til að tryggja
árangur sérstakra skógræktarverkefna
er mikilvægt að sameina almenna
þekkingu við nákvæmar upplýsingar
um aðstæðurnar og markmiðin sem
eru sérstök fyrir viðkomandi verk­
efni. Þannig er hægt að nýta fjöl­
breytileika skógræktar sem best. Með
aukinni þekkingu, bæði almennri og
sérstakra verkefna, er hægt að auka
hagnað/ávöxtun fjárfestingar, hvort
sem það er sem tekjur af sölu skógar­
afurða, aukið verðmæti lands, kolefn­
isbindingu, hamingjuna og bættri
andlegri og líkamlegri heilsu sem
maður öðlast með því að ganga um
skóginn, eða eitt af mörgum öðrum
kostum sem skógrækt hefur upp á
að bjóða. Aukin þekking gerir okkur
kleift að nýta styrkleika skógræktar
enn frekar, svo bæði núverandi og
komandi kynslóðir geti notið þess
alls sem skógar hafa upp á að bjóða.
Naomi Bos,
MS í búvísindum, skógarbóndi
og formaður FsVfj
Julia Bos,
MS í náttúru- og umhverfisfræði
og skógarbóndi
LANDSSAMTÖK SKÓGAREIGENDA
Skjólbelti sem samanstanda af nokkrum trjá- og runnategundum á Höfða í Dýrafirði. Mynd / Sighvatur Jón Þórarinsson
Landgræðsluskógrækt á sandhrygg. Mynd / Julia Bos
Brandugla leitar skjóls í skjólbelti. Mynd / Julia Bos
HLAÐVARP BÆNDABLAÐSINS https://www.bbl.is/hladan
líka hægt að lesa á bbl.is og Facebook
Smáauglýsingar 56-30-300