Læknablaðið - 01.03.2021, Blaðsíða 18

130 L ÆK N A BL AÐIÐ 2021/107
Heysjúkdómar á Íslandi II.
Sjúkdómavaldar í heyi og rannsóknir
á Íslandi
Á G R I P
Sjúkdómar tengdir vinnu í heyryki hafa lengi verið þekktir á Íslandi.
Árið 1981 hófust rannsóknir á heysjúkdómum að beiðni bændasamtak-
anna og eru helstu niðurstöður þeirra dregnar saman í þessari grein. Í
ljós kom að mikið magn af heymítlum, myglu og hitakærum geislagerl-
um (micropolyspora faeni) fannst í heyinu, auk ofnæmisvaka frá músum
og frjókornum. Einkenni af heyryki voru oftast frá nefi og augum hjá
þeim sem voru jákvæðir á húðprófum, en hósti, mæði og hitaköst voru
álíka algeng hjá þeim sem voru neikvæðir á húðprófum. Algengustu
ofnæmisvaldar meðal bændafjölskyldna voru heymítlar og nautgrip-
ir, en ofnæmi fyrir köttum, hundum og grasfrjóum var sjaldgæfara í
sveitunum en á Reykjavíkursvæðinu.
Þegar borin voru saman áhrif þess að vinna í miklu heyryki og litlu
voru jákvæð fellipróf fyrir micropolyspora faeni, hitaköst eftir vinnu og
lungnateppa algengari meðal þeirra sem unnu í miklu heyryki.
Sýnt hefur verið fram á að íslenskir bændur fá oftar lungnaþembu en
aðrir Íslendingar og er það óháð reykingum.
Nánast engir mítlar fundust við umfangsmikla rannsókn á heimil-
um á Reykjavíkursvæðinu. Eigi að síður sýndi rannsókn að sértæk
IgE-mótefni fyrir rykmítlum voru jafn algeng þar og í Uppsölum í
Svíþjóð þar sem rykmítlar fundust á 16% heimila. Þegar nánar var að
gætt höfðu 57% þeirra sem þátt tóku í rannsókninni haft meiri eða minni
snertingu við heyryk, ýmist alist upp í sveit, verið send í sveit sem börn
eða sinnt um hesta. Höfum við fært rök fyrir því að krossnæmi við
heymítla geti átt þátt í nokkuð algengu næmi fyrir rykmítlum.
Nýleg rannsókn á miðaldra einstaklingum hefur leitt í ljós að næmi
fyrir heymítlum er heldur algengara á Reykjavíkursvæðinu en í Árós-
um, Bergen og Uppsölum, sem vafalítið skýrist af því hve algengt er að
þeir séu eða hafi verið í snertingu við heyryk.
Davíð Gíslason1,2 læknir
Tryggvi Ásmundsson læknir
Þórarinn Gíslason1,2 læknir
1Lyfjadeild Landspítala, 2læknadeild Háskóla Íslands
Fyrirspurnum svarar Davíð Gíslason, davidgis@simnet.is
Inngangur
Eins og minnst var á í grein um heysjúkdóma á Íslandi í síðasta
Læknablaði vakti það athygli hversu algengt var að til höfunda
kæmu einstaklingar með kvartanir sem þeir tengdu vinnu í
heyryki. Mest bar á einkennum bráðaofnæmis (IgE-miðlaðs of-
næmis). Það var kláði í nefi og augum, roði í augum og bjúgur í
nefi með hnerrum og nefrennsli. Margir fundu einnig fyrir astma.
Það sem benti til bráðaofnæmis var að einkennin gerðu vart við
sig nærri strax og komið var í hlöðuna.
Sjaldnar var kvartað yfir hitaköstum sem vanalega komu á
kvöldin og stóðu kannski alla nóttina, en liðu svo hjá. Oftast fylgdi
þessu mæði, hósti og dálítill uppgangur. Höfundar unnu allir á
lungnadeildinni á Vífilsstöðum á þessum árum og einstaka sinn-
um lögðust inn eldri bændur með bandvefsbreytingar á röntgen-
mynd af lungum og sögu um hitaköst eftir vinnu í heyryki. Það
vakti einnig athygli lækna spítalans að bændur virtust geta fengið
verulega berkjubólgu og lungnaþembu án þess að hafa reykt.
Þáverandi landlæknir, Ólafur Ólafsson, skrifaði áfangaskýrslu
um rannsóknir á heysjúkdómum í blað bænda 1985.1 Þar getur
hann þess að rannsóknarhópur hafi verið myndaður af landlækni,
samkvæmt beiðni Stéttarsambands bænda 1980. Í hópnum voru
Bjarni Guðmundsson aðstoðarmaður landbúnaðarráðherra, Davíð
Gíslason sérfræðingur í ofnæmissjúkdómum, Eggert Gunnarsson