Bændablaðið - 22.09.2022, Qupperneq 40

40 Bændablaðið | Fimmtudagur 22.september 2022
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Efnagreiningar á heyi, jarðvegi og
búfjáráburði gefa líka mikilvægar
og gagnlegar upplýsingar við gerð
áburðaráætlana. Heyefnagreiningar
segja m.a. til um hvernig tekist hefur
til með áburðargjöf og hvort innihald
næringarefna er í hæfilegu magni og
hlutföll þeirra eðlileg í uppskeru.
Lág gildi einstakra næringarefna í
heyjum geta valdið minni sprettu
og há gildi gefa til kynna að um
ofgnótt sé að ræða og mögulega
útskolun viðkomandi næringarefnis
og þannig tapi úr næringarhringrás
búsins. Þar fyrir utan eru niðurstöður
heyefnagreininga mikilvægar
fyrir skipulag fóðrunar og gerð
fóðuráætlana.
Efnagreiningar á jarðvegi
gefa upplýsingar um sýrustig
jarðvegs og innihald hans af helstu
næringarefnum.
Jarðvegssýnaniðurstöður sýna
forða helstu plöntunæringarefna í
jarðvegi. Samantektir hafa sýnt að
tiltekin tún geta auðveldlega verið
með mikinn forða af einhverju
einu plöntunæringarefni og
lítinn sem engan forða af öðru
næringarefni. Slíkar upplýsingar
hjálpa til við val á áburði sem
hentar á móti næringarefnainnihaldi
ræktunarjarðvegs okkar.
Sýrustig í landbúnaðarlandi
á Íslandi er breytilegur. Hann er
bæði breytilegur á milli landshluta
og einnig innan hvers landshluta.
Hægt er að líta á sýrustig í jarðvegi
sem mælikvarða til að meta
eiginleika jarðvegs til þess að
geyma plöntunæringarefni og einnig
er sýrustig ráðandi þáttur í lifun
sáðgresis (smára, bygg og annað).
Öll sáðgresi hafa sitt kjörsýrustig og
það er mismunandi á milli tegunda.
Mælt er með að taka jarðvegssýni
á 5-7 ára fresti úr ræktunarlandi til
að fylgjast með þróun sýrustigs og
innihaldi næringarefna í jarðvegi.
Efnagreiningar á búfjáráburði
hafa sýnt að mikill breytileiki
getur verið á innihaldi hans milli
búa. Frávik frá töflugildum geta
verið talsverð ýmist fyrir eitt
næringarefni eða fleiri. Þegar
notast er við töflugildin getur verið
mikill munur á því sem áætlað
er að borið sé á af einstökum
næringarefnum og raunverulega
er gert, sé frávik í innihaldi
búfjáráburðarins á viðkomandi búi
mikið. Í þannig tilvikum má búast
við að með tímanum verði skortur
á viðkomandi næringarefni sé lítið
af því en ofgnótt sé gildið hátt m.v.
töflugildi. Sem dæmi má ætla að
séu gildi fyrir kalí í búfjáráburði
lág verði það lágt í heyjum og á
sama hátt ef kalí er lágt í heyjum í
lengri tíma lækki það með tímanum
í búfjáráburðinum.
Þurrefnisinnihald mykju er
mikilvægt að vita því það er ólíkt
milli búa og milli dreifinga á
sama búi m.a. vegna mismikillar
vatnsblöndunar og hefur það mikið
að segja um magn næringarefna sem
á er borið.
Á heimasíðu RML er hnappur til
að panta hey- og jarðvegssýnatöku.
Þar er einnig (undir ráðgjöf/áburður)
að finna leiðbeiningar um töku á
sýnum úr búfjáráburði. Einnig má
að sjálfsögðu hafa samband og panta
sýnatöku í síma 5165000.
Um sýni úr heyjum, jarðvegi og búfjáráburði
Myndin byggir á 2189 sýnum sem voru tekin á árunum 2014–2021.
Eiríkur Loftsson og Sigurður Max
Jónsson.
Að gera góða áburðaráætlun getur verið kúnst og reynist stundum
talsvert vandaverk. Þó gerð hennar sé sannarlega ekki forgangsverk
bænda þessa dagana er þó rétt að huga að gagnaöflun og undirbúningi
hennar. Skráning á ræktunarsögu, upplýsingum um uppskeru,
áburðarnotkun, bæði á tilbúnum áburði og búfjáráburði og fleiri
þáttum gefa gagnlegar upplýsingar sem nýtast við áætlanagerðina.
Heyturnar eru ekki nýjung
fyrir Íslendinga en segja má að
blómatíð þeirra hafi verið um
miðja 20. öldina, en á fyrri hluta
níunda áratugarins voru einnig
settir upp þó nokkuð margir slíkir.
Aðeins örfáir eru í notkun í dag.
Til eru nokkrar
útgáfur af turnum
en þær sem á þeim
tíma urðu ofan á
voru tvær útfærslur,
annars vegar með
botnlosun og hins
vegar topplosun.
Báðar gerðir treystu
á heyblásara til að
blása heyinu efst
inn í þá. Báðar aðferðirnar höfðu sína
kosti og galla, topplosun var hægvirk
og vegna breytileika í heyfeng þá fór
það fyrst út sem fór síðast inn, sem
hentaði sjaldan. Botnlosun virkaði vel
meðan ekki myndaðist stífla í kerfinu.
Mikil þróun hefur orðið í
losunarbúnaði erlendis og t.d. í Kanada
þar sem mikið er um turna eru nýjustu
turnarnir þannig útbúnir að blásið er út
um lúgur á hlið sem gefur aukin afköst
við losun og mikið meira öryggi (sjá
mynd 1). Í Kanada eru turnarnir hafðir
með lúgum alla leið neðan frá jörð
og upp úr til að losa heyið úr þeim.
Þessi göt eru með 1,2 m millibili og
þarf bóndinn að fara upp í turninn
þegar yfirborð heysins lækkar og færa
losunartúðuna neðar. Þessi hönnun
gerir turnana öruggari því hættan á
að það myndist súrefnisskortur neðst
í turninum er nánast engin en það var
eitt af vandamálunum við eldri turna.
Annað sem þessi hönnun gerir er að
ekki þarf öfluga blásara til að blása
heyinu upp við losun, afkastagetan
ákvarðast af gjafabúnaði þar sem
slíkur losunarbúnaður getur losað allt
að 400 kg/mínútu (mynd 2).
Plastnotkun við þessa aðferð er
nánast engin. Stofnkostnaðurinn er
hins vegar mikill og nauðsynlegt er
að horfa á svona fjárfestingu til langs
tíma. Aðalókosturinn við turnana er
að ekki er þjappað í þá og takmarkast
fyllingarhraðinn af stærð turnanna,
þ.e.a.s. að við hirðingu í turnana þarf
að gefa heyinu tíma til að síga milli
áfyllinga. Því þarf að samstilla slátt
við fyllingarhraða. Hins vegar þarf
minni mannskap við fyllingu heyturna
en við heyverkun í stæðu og flatgryfju.
Með aukinni tæknivæðingu
búa, þá eru turnar í raun eina
geymsluaðferðin fyrir heyfeng sem
býður upp á alsjálfvirkar gjafir.
Mjólkurframleiðendur eru flestir
komnir með eða stefna á að taka upp
mjaltatækni sem léttir þeim vinnuna
og kjarnfóðurbás er gjafatækni sem er
alsjálfvirk, en það er einmitt turn sem
geymir kjarnfóðrið og skammtar inn í
fjós eftir þörfum.
Með turnum og gjafabúnaði við þá
er þannig er hægt að fjölga gjafatímum
og stýra gjöfum mun betur. Bæta má
við steinefnum og kjarnfóðri sem
leiðir til mikils vinnusparnaðar og
vinnuléttis. Þegar þessi grein er skrifuð
er stórhríð fyrir utan gluggann og eru
sjálfsagt margir sem þurfa jafnvel að
moka upp rúllur í stórhríð og taka af
þeim plastið spenntir fyrir því að geta
frekar gefið í gegnum app í símanum
í staðinn, e.t.v. gera aðeins betur við
gripina fyrst veðrið er svona vont
með þumalfingri. Ekki er nóg með að
vinnan verði þægilegri, einnig er hægt
að reikna með einhverri nytaukningu
ef gjafir eru tíðari og nákvæmari og
umferð um mjaltaþjónafjós ætti að
batna.
Við verkun í turna reynist tap
næringarefna lítið, sérstaklega ef
hægt er að taka úr þeim hið minnsta
6 cm á dag og það má setja heyið í
turn við 45—55% þurrefni sem er
svipað þurrkstig og á heyi sem er
í hefðbundnum rúllum hérlendis
í dag. Bygging turna er frábrugðin
hefðbundnum byggingum að því leyti
að stuðst er við skriðmót sjá mynd
3. Byggingarhraði stýrist að miklu
leyti af tækjabúnaði og reynslu þeirra
sem að verkinu koma. Ætla má að
með réttum búnaði og mannskap að
afköst við byggingu séu um 5 metrar
á dag miðað við tíu tíma vinnudag
hjá þremur mönnum. Hægt væri að
styðjast við sömu teikningu alls staðar
á landinu fyrir utan að á svæðum með
aukinni jarðvirkni þarf öflugri sökkla.
Turnarnir eru byggðir ofan á
öflugum sökkli, neðst í þá er sett möl
sem drenar í burtu umframvökva frá
heyinu, ofan á mölina eru settir nokkrir
cm af hálmi til þess að bóndinn viti
þegar búið er úr turninum áður en
losunarbúnaðurinn nær til malarinnar í
botninum. Veggirnir eru 15 cm þykkir
og báraðir að utan til að misfellur sjáist
síður. Helstu þættir sem taka þarf tillit
til í upphafi: Stærð turna þ.e. breidd og
hæð taki mið af gjafahraða, og fjöldi
turna, en þegar verið var að reikna
kostnað við heyöflun í turna þá ákváðu
höfundar líkansins í fyrrnefndri
skýrslu að reikna með 3 turnum á
búinu. Ástæða þess er sú að horft var
til þess að til væri fóður allt sumarið
í einum turni þar til hægt væri að
byrja gjafir úr þeim næsta ca. tveimur
mánuðum eftir fyllingu. Bændum sem
eru áhugasamir um byggingu turna
eða vilja fræðast meira er bent á að
hafa samband við RML.
Efnið í þessari grein er unnið upp
úr skýrslu RML: Plast í íslenskum
landbúnaði – leiðir og kostnaður við
að draga úr notkun heyrúlluplasts.
Sigtryggur Veigar Herbertsson,
fagstjóri, búfjárræktar- og
þjónustusvið RML
Turnar í smíðum með skriðmótum. Myndir / Sigtryggur V. Herbertsson.
Geymsla heyfengs í turnum
Sigtryggur V.
Herbertsson. Búnaði er slakað ofan á heyið og heyfeng blásið út um heyop, reyndar er
maís í þessum turni.
Turn í byggingu, mannop t.h. og heyop t.v., yfir þetta kemur svo plastskel
sem myndar tvo aðskilda ganga, annar sem stýrir heyi niður og hinn ver
viðhaldsmenn fyrir vindi og veðrum.