Fréttablaðið - 26.10.2022, Blaðsíða 32

Hitakófin eru talin
stafa af truflun í
samspili taugakerfis og
æðakerfis.
Axel F. Sigurðsson
Breytingaskeiðið er mörgum
konum þungbært, enda
tekur lífið oft stakkaskipt­
um á þessum tíma. Hita­
kófin alræmdu sýna oft litla
miskunn og margar konur
upplifa hjartsláttaróþægindi,
svefntruflanir, einbeitingar­
örðugleika og einkenni
þunglyndis.
Hjartalæknarnir Helga Margrét
Skúladóttir og Axel F. Sigurðsson
fjalla hér um einkenni sem konur
glíma við á breytingaskeiði sem
tengjast hjarta- og æðakerfi.
„Upphaf breytingaskeiðsins má
rekja til minnkandi framleiðslu
eggjastokkanna á hormónunum
estrógeni og prógesteróni. Þegar
dregur úr framleiðslu þessara
hormóna hætta konur smám
saman að hafa blæðingar og frjó-
semisskeiðinu svokallaða lýkur,“
segir Helga Margrét.
Hún segir undanfara tíðahvarfa
geta staðið mánuðum saman og
jafnvel í nokkur ár. „Á þessum
tíma er hormónaframleiðsla
eggjastokkanna sveiflukennd
og blæðingar eru því oft óreglu-
legar. Á þessu tímaskeiði upplifa
konur oft vanlíðan af ýmsu tagi,
enda má segja að breytingaskeiðið
umtalaða sé hafið. Hitakóf eru
algengasta einkennið í undanfara
tíðahvarfa. Þá eru svefntruflanir
algengar og margar konur upplifa
hjartsláttartruflanir. Einnig er
algengt að breyting verði á blóðfitu
og kólesteról í blóði hækkar oft.“
Hitakófin
Langflestar konur fá að kynnast
svokölluðum hitakófum á breyt-
ingaskeiðinu, að sögn Axels. Sumar
fá þau af og til, á meðan aðrar fá
hitakóf með stuttu millibili, bæði
að degi og nóttu til. Í sumum til-
vikum vara þessi einkenni árum
saman, bæði fyrir og eftir eiginleg
tíðahvörf. „Hitakófin eru talin
stafa af truflun í samspili tauga-
kerfis og æðakerfis. Þau tengjast
víkkun á útlægum slagæðum til
húðar, sem leiðir til aukins blóð-
streymis sem veldur skyndilegri
hitatilfinningu. Hitakófin lýsa
sér oftast sem skyndileg hita-
tilfinning á hálssvæði, í andliti,
höfði og brjósti, sem hjá mörgum
konum breiðist síðan út um allan
líkamann.
Hitakófin standa oft í tvær til
fjórar mínútur og þeim fylgja
gjarnan mikil svitamyndun,
skjálfti og jafnvel kvíðatilfinning
sem og hjartsláttarónot. Hjá mörg-
um konum eru hitakóf algengust
að nóttu til og því er líklegt að þau
Óbærilegir fylgifiskar breytingaskeiðsins
Hitakófin geta
verið hvimleið
en eru einn
fylgifiskur
breytinga-
skeiðsins.
FRÉTTABLAÐIÐ/
GETTY
Helga Margrét Skúladóttir hjartalæknir. Axel F. Sigurðsson hjartalæknir.
trufli svefn, en svefntruflanir eru
líka algengar á breytingaskeiði
kvenna án þess að hitakófunum sé
um að kenna,“ upplýsir Axel.
Hjarta- og æðasjúkdómar
Helga Margrét segir að hættan á
hjarta- og æðasjúkdómum aukist
hjá konum eftir tíðahvörf. „Þetta
er talið tengjast minnkaðri fram-
leiðslu eggjastokkanna á estrógeni.
Konur eru þó almennt í minni
hættu á að fá kransæðasjúkdóm
en karlar og alla jafna gerir sá sjúk-
dómur vart við sig um tíu árum
síðar en hjá körlunum. Þó er vert
að nefna að konur með sykur-
sýki af týpu 2, sem áður var nefnd
áunnin sykursýki, en tengist bæði
erfðum og lífsstíl, virðast glata
þessari kynbundnu vernd og því er
sérstaklega mikilvægt að fylgjast
vel með til dæmis konum sem
greinst hafa með sykursýki á með-
göngu, líkt og fjallað var um hjá
GoRed á liðnu ári,“ segir hún.
Axel segir einnig að blóðfitu-
gildi kvenna breytist oft í kringum
tíðahvörf. Hann segir algengt að
heildargildi kólesteróls í blóði
hækki, auk þess sem hækkun
verður á LDL-kólesteróli sem oft er
nefnt „vonda kólesterólið“.
Þegar kólesterólgildi eru metin
er þó einnig horft á HDL eða „góða
kólesterólið“ og hlutföll þessara
tveggja skoðuð. „Almennt gildir að
það er nokkur fylgni á milli LDL-
kólesteróls í blóði og hættunnar á
hjarta- og æðasjúkdómum. Þetta
samband er þó mun meira áber-
andi fyrir miðjan aldur en eftir
tíðahvörf og oft má sjá há kólest-
erólgildi hjá afar hraustum konum
eftir tíðahvörf,“ útskýrir Axel.
„Þótt mataræði geti í mörgum
tilvikum bætt blóðfitugildin,
er ekki þar með sagt að strangt
matar æði dragi úr hættunni á
hjarta- og æðasjúkdómum. Margar
eldri konur hafa hátt kólesteról en
engin merki um hjarta- og æða-
sjúkdóma – og rétt er að ígrunda
vel notkun blóðfitulækkandi lyfja,
sé ekki um aðra áhættuþætti að
ræða. Þar ber til dæmis að líta til
ættarsögu og þá einkum sögu um
hjartaáföll hjá nánum ættingjum
fyrir aldur fram, reykinga auk
sykursýki.“
Axel segir rétt að árétta að oftast
sé rík ástæða til að mæla með
notkun blóðfitulækkandi lyfja hjá
konum, rétt eins og körlum, sem
greinst hafa með æðasjúkdóm eða
falla í ofangreinda áhættuhópa.
Helga bendir á að algeng
kvörtun á breytingaskeiði varði
hjartsláttaróþægindi, en þetta
samband hefur þó verið lítið
rannsakað enda oftast um að ræða
saklaust fyrirbæri. „Það að finna
fyrir hjartslætti þarf ekki endilega
að þýða að hjartslátturinn sé óeðli-
legur og stundum er einungis um
saklaus aukaslög að ræða, en þetta
þarf að meta í hverju tilfelli fyrir
sig og getur verið vert að kortleggja
með hjartalínuriti heima í sólar-
hring eða svo, svokallaðri Holter-
rannsókn,“ bætir hún við.
Hormónameðferð
Axel bendir á að rannsóknir
hafi sýnt að hormónameðferð er
hjálpleg til að draga úr hitakófum.
Þá getur slík meðferð líka dregið
úr beinþynningu og þar með hætt-
unni á beinbrotum eftir tíðahvörf.
„Hormónameðferð er þó ekki
hættulaus. Áhættan er þó einstakl-
ingsbundin og fer eftir ástandi
konunnar og fyrri heilsufarssögu,
auk þess sem hún tengist tíma-
lengd meðferðar og samsetningu
þess lyfs sem notað er,“ segir hann.
„Lengi vel var talið að gjöf
estrógena drægi úr hættunni á
hjarta- og æðasjúkdómum. Því var
um árabil mælt með gjöf estrógens
hjá konum á breytingaskeiði, í því
skyni að draga úr þessari áhættu.
Gjörbreyting varð á þessum ráð-
leggingum í kjölfar tveggja stórra
rannsókna sem birtar voru árin
1998 og 2002.“
Axel segir að rannsóknirnar
hafi leitt í ljós að gjöf estrógena í
blöndu með prógesteróni virtist
ekki minnka áhættu á æðaáföllum
hjá konum með þekkta hjarta- og
æðasjúkdóma. Jafnframt kom í ljós
að gjöf slíkra lyfja virtist auka tíðni
á brjóstakrabbameini og hjarta- og
æðaáföllum hjá konum sem ekki
höfðu fyrri sögu um hjarta- og
æðasjúkdóma.
„Í kjölfarið var alfarið mælt gegn
notkun hormónalyfja til að draga
úr hættunni á hjarta- og æða-
sjúkdómum og í dag er eingöngu
mælt með notkun lyfjanna til að
draga úr hvimleiðum einkennum
breytingaskeiðsins og þá aðallega
hitakófunum,“ segir Axel.
„Í dag er talið að hormóna-
meðferð feli í sér aukna hættu á
brjóstakrabbameini, krabbameini
í legi, heilablóðföllum og blóð-
sega í bláæðum. Hættan á þessum
vandamálum eykst með hækkandi
aldri og virðist mun meiri eftir sex-
tugt en fyrir sextugt. Ekki er mælt
með gjöf hormónalyfja hjá konum
með sögu um brjóstakrabbamein,
kransæðasjúkdóm, bláæðablóð-
sega eða heilablóðföll,“ útskýrir
hann.
„Skammtímameðferð með
hormónalyfjum er þó talin hættu-
lítil hjá konum sem ekki hafa sögu
um ofangreind vandamál og mælt
er með að hormónalyf séu ekki
gefin lengur en í fimm ár og ekki
eftir að sextugsaldri hefur verið
náð. Ef einkenni kvenna og van-
líðan er mikil getur þó verið rétt-
lætanlegt að halda meðferð áfram í
lengri tíma ef ávinningur með-
ferðar er talinn meiri en áhættan
sem af henni stafar.“ n
8 kynningarblað A L LT 26. október 2022 MIÐVIKUDAGUR