Fréttablaðið - 26.11.2022, Blaðsíða 12

Færri læður verði
hvolpafullar en áður.
Ástþór Skúlason,
bóndi á Mela-
nesi
Meðalaldur refsins
lækkað umtalsvert.
Ester Rut Unnsteinsdóttir,
líffræðingur
Melrakkinn á undir högg að
sækja á vestanverðu landinu,
en þar hefur meðalævi hans
styst til muna. Tilgáta er uppi
um að plastmengun í sjó
dragi líka úr frjósemi hans.
ser@frettabladid.is
DÝRALÍF Enda þótt refastofninn
á Íslandi hafi almennt styrkst frá
síðustu niðursveiflu fyrir tæplega
fimmtán árum eru merki þess að
meðalaldur melrakkans sé að lækka
og ófrjósemi að aukast, einkum og
sér í lagi um vestanvert landið.
Þetta staðfestir Ester Rut Unn-
steinsdóttir líf fræðingur sem
hefur um árabil kannað viðkomu
refastofnsins um allt land, en hún
segir hann hafa sveif last nokkuð
á þessari og síðustu öld. Stofninn
hafi verið í sögulegu lágmarki fram
til 1980 þegar mikill vöxtur hljóp í
hann sem varði allt til 2008, en þá
hafi sveiflan legið niður á við á ný.
Á allra síðustu árum hafi stofninn
þó heldur hjarnað við.
Núna séu um níu þúsund tófur
í stofninum, mælt að haustlagi, að
meðtöldum fjögurra mánaða yrð-
lingum, en blikur séu þó á lofti. „Við
sjáum núna landfræðilegan mun á
stofninum. Á austurhluta landsins
er hann í jafnvægi, en við greinum
fækkun á því vestanverðu, svo sem
í friðlöndunum á Hornströndum
og utanverðu Snæfellsnesi,“ segir
Ester Rut.
Hún segir athyglisvert að ófrjó-
semi hafi aukist á því svæði, en
samhliða hafi meðalaldur lágfót-
unnar lækkað. „Það er algengara á
seinni árum að refurinn á vestur-
hluta landsins nái aðeins tveggja
til fjögurra ára aldri, en áður náði
hann vanalega fjögurra til sex ára
aldri að meðaltali,“ segir Ester Rut,
en elstu refir hér á landi hafa orðið
allt að níu ára samkvæmt rann-
sóknum.
Ástþór Skúlason, bóndi á Mela-
nesi á Rauðasandi, sem er þaulvön
refaskytta og hefur vitjað grenja
um áratugaskeið, telur augljóst að
frjósemi tófunnar hafi minnkað á
undanförnum árum. „Það leikur
ekki nokkur vafi á því,“ segir hann
í samtali við blaðið. „Frjósemin
virðist vera á undanhaldi. Og ekki
einasta er það reynsla okkar hér
vestra að færri læður verði hvolpa-
fullar en áður, heldur eignast þær
læður, sem þó verða hvolpafullar,
mun færri yrðlinga en fyrrum tíð,“
segir Ástþór.
Kenningar hafi verið uppi um að
þessa auknu ófrjósemi megi rekja
til plastmengunar sem stafar af
sjókvíaeldi vestra, sem hefur vaxið
til muna á síðustu árum, en hún fari
í fugla og þaðan í melrakkann.
Ester Rut kveðst ekki geta stað-
fest að svo sé, en rannsóknir á þeim
þáttum vanti. Enginn vafi er þó í
huga Veigu Grétarsdóttur í þeim
efnum, en hún reri sem kunnugt er
á kajak sínum hringinn í kringum
Ísland, rangsælis, fyrst kvenna,
sumarið 2019 – og komst þar í mikið
návígi við rebba.
Hún kveðst á ferðum sínum hafa
mælt þessa mengun. Á gömlum og
nýjum fóðurrörum sem notuð eru í
kvíunum muni um 100 grömmum
á metrann. Í hverju kvíastæði séu
allt að fimm kílómetrar af rörum
og þaðan fari því minnst 200 kíló
af plasti í sjóinn á ári. „Á öllum
kvíasvæðunum vestra erum við
því að sjá á eftir tveimur til þremur
tonnum af plasti í lífríkið á hverju
ári,“ segir Veiga Grétarsdóttir. n
Meðalaldur refa lækkar og frjósemi minnkar
Melrakkinn heldur sig við sjávarsíðuna, en hagur hans í friðlöndum á Snæ-
fellsnesi og Hornströndum, svo og almennt á vestanverðu landinu, hefur
versnað á undanliðnum árum. MYND/AÐSEND
Einangraður á Íslandi
frá ísöld
Íslenski melrakkinn (Vulpes
lagopus) er af hánorrænni
refategund sem útbreidd er
á meginlöndum og eyjum
allt umhverfis norðurheim-
skautið. Rannsóknir á erfða-
efni benda til þess að íslenski
stofninn hafi verið einangr-
aður hér á landi frá því að
ísöld lauk. Helsta orsökin er
sú að Ísland liggur tiltölu-
lega langt frá hafísnum sem
leggst yfir norðurhvelið að
vetrarlagi og skapar greiðar
farleiðir fyrir refi. Þótt sýnt
hafi verið fram á að íslenski
refastofninn sé einangraður
nú á tímum er talið líklegt
að hingað hafi borist stöku
dýr með hafís frá Grænlandi
á kuldaskeiðum fyrri alda.
Nú eru um níu þúsund refir í
stofninum hér á landi.
Heimild: Náttúrufræðingurinn
12 Fréttir 26. nóvember 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ