Borgfirðingabók - 01.12.2004, Side 22

20
Borgfirðingabók 2004
ember 1754 þar sem skráðar eru „sálir“ tveggja heimila í sókn-
inni, Hægindis og Uppsala.
Aberandi munur er á menntunarástandi húsráðenda á þess-
um tveimur bæjum. A Hægindi eru bæði húsbóndi og hús-
freyja skráð lesandi, Guðmundur bóndi reyndar betur læs en
Ingibjörg kona hans, en hún kann aftur á móti fleiri sálmavers
og bænir en bóndi hennar. Þótt börn þeirra séu mjög ung að
árum, horfir vel með uppfræðslu þeirra: Dóttirin Guðrún (8
ára) er farin að stafa og kann þegar nokkuð fyrir sér í fræðun-
um; sonurinn Jón (3 ára) kann meira að segja Faðir vor!
A Uppsölum stendur Guðrún ekkja fyrir búi, 61 árs, skráð
ólæs og illa að sér í fræðunum. Börn hennar fimm, á þrítugs
og fertugs aldri, eru skráð ólæs eða treglæs, en fá þó jákvæðan
vitnisburð í fræðunum sem og í hegðun. Systkinin Guðmund-
ur og Margrét hafa auðsæilega bæði fermst árið 1751, þrátt fyr-
ir takmarkaða lestrargetu, enda taldist lestrarkunnátta ekki
ófrávíkjanlegt skilyrði fermingar fyrr en undir lok sjötta áratug-
ar aldarinnar.xiii Sveini bróður þeirra er „tilsagt að læra að lesa“
þótt orðinn sé 23 ára. Þetta sýnir að kristindómsfræðslan, sem
lestrarkunnáttan átti að þjóna, var með orðalagi okkar tíma sí-
menntun; hún varaði svo lengi sem maður lifði.xiv
Þar sem færslur sr. Þorleifs eru lengst af reglulegar frá ári til
árs, gefa þær færi á að rekja námsferil margra barna og ung-
menna frá upphafi til fermingar. Reyndar er ekki ófróðlegt að
fylgjast með hinum fullorðnu yfir ákveðið tímabil - kanna t.d.
hvort staða þeirra breytist eitthvað að ráði með tímanum, eftir
þeim matsskala sem sr. Þorleifur beitti.
Snemmbœr lestrarkennsla
Eitt af því sem vekur athygli er hve lestrarnámið byrjaði
snemma. Til þessa bendir strax tilskipun um húsagann (1746)
sem geymir elstu lagaákvæði um bóklestrarnám hér á landi. I
4. gr. tilskipunarinnar segir svo: „. . . eiga þeir foreldrar, sem
eru læsir eður eitthvört þeirra hjúa er læst, so fljótt börnin eru
5 til 6 ára gömul, láta þau taka til að læra að lesa á bók.“xv
Um aldursbundin þrep í uppfræðslunni var svo ákveðið nán-
ar í konungsbréfi 1790. Þar var mælt fyrir um að öll börn skyl-
du byrja „á bóklestri áður en þau eru fullra 5 ára.“xvi Fræðin