Peningamál - 18.11.2020, Blaðsíða 13

P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
2
0
•
4
13
umsvifa á fasteignamarkaði eiga þar hlut að máli. Því til viðbótar hefur
mikil óvissa leitt til aukinnar varkárni heimila í útgjaldaákvörðunum og
áhrif efnahagsáfallsins eru líklega ekki komin fram hjá þeim sem orðið
hafa fyrir tekjufalli nema að takmörkuðu leyti vegna ýmissa stuðn-
ingsaðgerða stjórnvalda. Sparnaður heimila hefur því vaxið verulega
undanfarna mánuði sem endurspeglast í aukningu innlána í banka-
kerfinu (sjá nánar umfjöllun í rammagrein 1).
Aukið peningamagn í umferð endurspeglar einnig aukin innlán
annarra fjármálastofnana í bankakerfinu. Þar vega þungt aukin innlán
lífeyrissjóða en það má m.a. rekja til minni gjaldeyriskaupa þeirra og
að heimilin hafa í auknum mæli fært fjármögnun húsnæðiskaupa frá
lífeyrissjóðum til viðskiptabankanna. Þá voru innlán ÍL-sjóðs (áður
Íbúðalánasjóðs) færð frá Seðlabankanum til viðskiptabankanna eftir að
tilkynnt var um fækkun aðila sem gátu átt reikning í Seðlabankanum
haustið 2019.
Útlán til heimila hafa aukist töluvert en útlán til fyrirtækja standa í stað
Heldur hægði á útlánavexti á síðasta ári en það sem af er þessu ári
hefur ársvöxtur útlána lánakerfisins haldist í kringum 5% (mynd II-6).
Eftir því sem liðið hefur á árið hafa útlán til heimila vaxið og þá nær
einvörðungu íbúðalán enda lækkuðu vextir íbúðalána mikið í kjölfar
vaxtalækkana Seðlabankans og velta á fasteignamarkaði hefur verið
mikil. Hækkanir á fasteignaverði, aukinn sparnaður og lægri vextir
auka einnig möguleika heimila til að lækka greiðslubyrði með endur-
fjármögnun og mögulega draga á eigið fé til að fjármagna endurbætur
á húsnæði eða önnur neysluútgjöld. Hlutdeild bankanna á íbúða-
lánamarkaði hefur farið vaxandi á þessu ári á sama tíma og dregið
hefur úr sjóðfélagalánum lífeyrissjóða en bankarnir bjóða yfirleitt betri
vaxtakjör um þessar mundir. Þá hefur hlutur óverðtryggðra íbúðalána
vaxið á undanförnum mánuðum og sá hluti útlána sem ber breytilega
vexti farið vaxandi.
Útlán til fyrirtækja hafa hins vegar nánast staðið í stað á þessu
ári en draga tók úr vexti útlána til þeirra þegar á síðasta ári með
minnkandi efnahagsumsvifum og hærri arðsemiskröfu banka til fyrir-
tækjalána. Stuðnings- og brúarlán sem og önnur úrræði hafa þó stutt
við útlánavöxt til þeirra fyrirtækja sem hafa orðið fyrir mestum áhrif-
um vegna faraldursins. Vaxtaálag á ný fyrirtækjalán tók jafnframt að
hækka í fyrra en það hefur lækkað á ný að undanförnu (mynd II-7).
Þótt stuðningslán með lágum vöxtum og ríkisábyrgð hafi einhver áhrif
til lækkunar meðalvaxta virðast þau ekki vega þungt í þeirri þróun og
virðast kjör fyrirtækja því almennt hafa batnað.
Eignaverð og fjármálaleg skilyrði
Íbúðaverð hefur hækkað nokkuð að undanförnu og velta verið mikil
Íbúðaverð á höfuðborgarsvæðinu hækkaði um 5,6% milli ára í sept-
ember en síðan farsóttin hófst hér á landi í lok febrúar hefur verðið
hækkað um 4% (mynd II-8). Velta á íbúðamarkaði hefur verið mikil að
undanförnu en vaxtalækkanir Seðlabankans hafa örvað eftirspurn og
vegið á móti neikvæðum efnahagsáhrifum farsóttarinnar. Þinglýstum
kaupsamningum á höfuðborgarsvæðinu fjölgaði um u.þ.b. 10% á
fyrstu níu mánuðum ársins frá sama tíma í fyrra en samningum með
PENINGASTEFNAN OG INNLENDIR
FJÁRMÁLAMARKAÐIR
Mynd II-6
Útlán lánakerfis1
Janúar 2016 - september 2020
Breyting frá fyrra ári (%)
Heimili
1. Leiðrétt fyrir endurflokkun og skuldalækkunaraðgerðum stjórnvalda.
Án útlána til innlánsstofnana, fallinna fjármálafyrirtækja og ríkissjóðs.
Fyrirtæki eru atvinnufyrirtæki og félagasamtök sem þjóna heimilum.
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Fyrirtæki Heildarútlán
-2
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20202019201820172016
Mynd II-7
Vaxtaálag á útlánum1
Mars 2015 - september 2020
Prósentur
Miðað við meginvexti
Miðað við innlánsvexti
1. Mismunur á vegnum meðalvöxtum á óverðtryggðum útlánum stóru
viðskiptabankanna þriggja og meginvöxtum Seðlabankans annars vegar
og vegnum meðalvöxtum á nýjum innlánum hins vegar. Þriggja mánaða
hreyfanleg meðaltöl.
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Ný húsnæðislán Ný fyrirtækjalán
0
1
2
3
4
5
6
7
‘20‘19‘18‘17‘16‘15‘20‘19‘18‘17‘16‘15
Mynd II-8
Íbúðaverð og fjöldi kaupsamninga
á höfuðborgarsvæðinu1
Janúar 2019 - september 2020
1. Fjöldi kaupsamninga m.v. kaupdag íbúða.
Heimildir: Þjóðskrá Íslands, Seðlabanki Íslands.
12 mánaða breyting (%)
Fjöldi kaupsamninga (h. ás)
Íbúðaverð (v. ás)
Fjöldi kaupsamninga
0
1
2
3
4
5
6
0
200
400
600
800
1.000
1.200
20202019