Peningamál - 18.11.2020, Blaðsíða 39

RAMMAGREINAR
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
2
0
•
4
39

Gjaldþrot fyrirtækja og breytingar í alþjóðaviðskiptum gætu dregið
úr samkeppni og leitt til verðhækkana
Samkeppni setur fyrirtækjum skorður við verðlagningu og eftir því sem
hún er meiri geta fyrirtæki síður aukið framlegð sína á kostnað hærra
vöruverðs. Ekki er því útilokað að eftir því sem farsóttin leiðir til aukinna
gjaldþrota víðs vegar um heiminn muni neytendur standa frammi fyrir
hækkandi verðlagi, sérstaklega í ferðaþjónustu og veitingaþjónustu.
Aukin samkeppni í kjölfar hnattvæðingar og vaxandi hlutdeild
netverslana gæti skýrt hvers vegna alþjóðleg verðbólga hefur verið
svo lítil undanfarinn áratug. Aukin hnattvæðing hefur einnig leitt til
þess að stórar alþjóðlegar framleiðslukeðjur hafa myndast. Í upphafi
faraldursins kom mikilvægi þessara framleiðslukeðja í ljós þegar
framleiðsluhnökrar í Kína höfðu áhrif á vöruframboð um allan heim
eins og rakið hefur verið hér að framan. Nú þegar aftur hefur verið
gripið til hertra aðgerða og lokana víða um heim til að stemma stigu
við útbreiðslu faraldursins gæti aftur komið til þess að skortur verði
á tilteknum vörum með tilheyrandi verðhækkunum. Ef faraldurinn
verður langvarandi gæti hluti fyrirtækja neyðst til að endurskoða
framleiðslukeðjur sínar með það að leiðarljósi að koma í veg fyrir
mögulega framleiðsluhnökra í framtíðinni.4 Þau gætu þá í meiri
mæli kosið að eiga viðskipti við innlend fyrirtæki í stað erlendra.
Framleiðni gæti fyrir vikið minnkað og kostnaður fyrirtækja aukist
sem á endanum myndi hækka verð til neytenda.
Þeir vöruflokkar sem innihalda vörur sem helst gætu orðið fyrir
áhrifum ef ítrekaðir framleiðsluhnökrar ættu sér stað eða breytingar
yrðu á alþjóðlegum virðiskeðjum eru sýndir á mynd 7. Áætlað er
að þeir undirliðir sem innihalda vörur sem gætu orðið fyrir þessum
áhrifum vegi á heildina rúmlega fimmtung af grunni vísitölu neyslu-
verðs hér á landi.5

Samantekt
Breytt neysluhegðun í kjölfar COVID-19-farsóttarinnar vegna sótt-
varnaraðgerða og einstaklingsbundinna sóttvarna hefur haft áhrif
á verðlagsþróun hér á landi og erlendis. Gengislækkun krónunnar
hefur síðan leitt til verðhækkunar innfluttrar vöru. Vægi ólíkra vöru-
flokka í útgjöldum heimila hefur breyst tímabundið sem leitt hefur til
þess að vísitala neysluverðs hefur undanfarið líklega vanmetið verð-
bólgu lítillega. Framlag ólíkra vöruflokka til verðbólgu hefur einnig
breyst eftir því hvernig sóttvarnaraðgerðum hefur verið háttað.
Eins og rakið er í kafla V munu verðbólguhorfur hér á landi
ráðast að töluverðu leyti af framgangi COVID-19-faraldursins og
slakanum sem hefur myndast í þjóðarbúinu í kjölfar áfallsins. Ef
farsóttin verður þrálátari en gert er ráð fyrir í grunnspánni eða ef
hún breytir neysluvenjum varanlega, t.d. með vaxandi hlutdeild
netverslana, gæti það haft áhrif á verðlagsþróun til lengri tíma. Þar
skiptir máli hvernig eftirspurn neytenda þróast og hver verða áhrif
sóttvarnaraðgerða á framboð vöru og þjónustu.
4. Þetta gæti líka átt við um viðskiptastefnur þjóða. Ef þjóðir taka upp verndarstefnu til að
auka innlenda framleiðslu (t.d. er varðar lyfjaframleiðslu eða lækningavörur) gæti það
haft sömu áhrif á verðþróun.
5. Stuðst er við greiningu Deutsche Bank um áhrif breytinga í alþjóðlegum virðiskeðjum á
vöruverð í Bandaríkjunum. Sjá t.d. Sveriges Riksbank (2020).
Mynd 7
Undirliðir VNV sem gætu orðið fyrir áhrifum
breytinga á alþjóðlegum virðiskeðjum
Vægi í VNV (%)
0
10
20
30
100
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Bílar og varahlutir
Viðhaldsefni til húsnæðis
Lyf og lækningavörur
Húsgögn og heimilisbúnaður
Útbúnaður fyrir útivist og tómstundir
Raftæki
Föt, skór og vefnaðarvörur
Annað