Peningamál - 18.11.2020, Blaðsíða 32

RAMMAGREINAR
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
2
0
•
4
32

Mynd 3
Sparnaður heimila1
1. ársfj. 2010 - 2. ársfj. 2020
% af ráðstöfunartekjum
Sparnaðarhlutfall
10 ára meðaltal (2010-19)
5 ára meðaltal (2015-19)
1. Nokkur óvissa er um tölur Hagstofunnar um eiginlegt tekjustig
heimila þar sem ráðstöfunartekjuuppgjörið byggist ekki á samstæðu-
uppgjöri tekju- og efnahagsreiknings. Við útreikning á hlutfalli sparnaðar
er miðað við áætlun Seðlabankans um ráðstöfunartekjur þar sem tölur
Hagstofunnar eru hækkaðar með hliðsjón af áætluðum útgjöldum
heimilanna yfir langt tímabil. Árstíðarleiðrétt gögn.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
0
5
10
15
20
25
‘18‘16‘14‘12‘10 ‘17‘15‘13‘11 ‘19 ‘20
meiri (mynd 1b). Hagvöxtur áranna 2022-2023 er hins vegar heldur
minni en í grunnspánni en landsframleiðsla er samt sem áður um
1% meiri árið 2023 en samkvæmt grunnspánni (mynd 2). Kröftugri
viðsnúningur útflutnings og þéttara taumhald peningastefnunnar
styðja við gengi krónunnar sem er heldur hærra í fráviksdæminu en
í grunnspánni. Verðbólga hjaðnar hins vegar hægar á næsta ári þar
sem slakinn í þjóðarbúinu hverfur hraðar.
Fráviksdæmi: Ólíkar forsendur um sparnaðarhegðun heimila
Farsóttin og aðgerðir stjórnvalda til að hemja hana hafa haft tölu-
verð áhrif á útgjaldahegðun heimila eins og rakið er í rammagrein 2.
Heimilin hafa haldið að sér höndum með útgjöld vegna efnahags-
samdráttarins og aukinnar óvissu um efnahagsumsvif og atvinnu.
Sóttvarnaraðgerðir stjórnvalda hafa einnig valdið því að heimilin
hafa ekki haft aðgang að ýmiss konar þjónustu sem þau hefðu ella
keypt sér auk þess sem fjöldi fólks hefur dregið verulega úr ferðum
og kaupum á vörum og þjónustu til að minnka hættu á að smitast.
Neysluútgjöld heimila hafa því dregist verulega saman og mun
meira en tekjur heimila þrátt fyrir versnandi atvinnuástand, sem að
einhverju leyti má einnig rekja til ýmissa aðgerða stjórnvalda til að
verja atvinnu og tekjur almennings.
Sparnaður heimila hefur því aukist verulega undanfarið en
hann hafði farið stigvaxandi síðustu ár í kjölfar lærdóma af fjár-
málakreppunni. Á öðrum fjórðungi þessa árs hækkaði sparnaðar-
hlutfallið enn frekar og var orðið tvöfalt hærra en að meðaltali
undanfarin fimm ár (mynd 3). Þótt grunnspá bankans geri ráð fyrir
að hlutfallið hafi lækkað aftur á þriðja fjórðungi felur spáin í sér að
heimilin fari tiltölulega varlega og að hlutfallið verði ekki komið í
sögulegt meðaltal fyrr en um mitt næsta ár. Breyting á sparnaðar-
hegðun heimila gæti haft veruleg áhrif á efnahagshorfur jafnvel þótt
forsendur spárinnar um framvindu farsóttarinnar gangi eftir.
Heimilin gætu kosið að ganga hraðar á eigin sparnað …
Heimilin gætu kosið að ganga hraðar á þennan mikla „þvingaða“
sparnað sem hefur byggst upp í kjölfar farsóttarinnar. Uppsöfnuð
eftirspurn kann einnig að hafa myndast eftir ýmsum hálfvaranlegum
og varanlegum neysluvörum, sérstaklega hjá tekjuhærri heimilum,
sem gæti leitt til þess að neysluútgjöld aukist hraðar það sem eftir
lifir þessa árs og fram á næsta ár en grunnspáin felur í sér. Þessu til
stuðnings má einnig hafa í huga að fjárhags- og eignastaða margra
heimila var sterk í aðdraganda farsóttarinnar: skuldir heimila hafa
minnkað mikið og eru lágar í sögulegu samhengi og hrein eign
þeirra hefur aldrei verið meiri.
… en þau gætu einnig kosið að vera varkárari í útgjalda ákvörð­
unum
Heimilin gætu einnig kosið að vera varkárari í útgjaldaákvörðunum
en gert er ráð fyrir í grunnspánni. Almenningur gæti viljað viðhalda
nálægðartakmörkunum (e. social distancing) lengur þótt fram-
gangur farsóttarinnar verði eins og þar er gert ráð fyrir og óvissa
um efnahagsumsvif og atvinnu gæti valdið því að heimilin kjósi
að byggja upp enn meiri varúðarsparnað. Þá gæti sterk tekju- og
eignastaða heimila í heild verið misvísandi þar sem farsóttin hefur
haft minni áhrif á tekjuhærri heimili sem jafnan eyða minni hluta við-
bótartekna í neysluútgjöld (þ.e. jaðarneysluhneigð þeirra er lægri)
en þau tekjulægri.