Peningamál - 18.11.2020, Blaðsíða 38

RAMMAGREINAR
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
2
0
•
4
38

Til viðbótar við tímabundnar áskoranir Hagstofunnar við að
mæla verðbólgu hafa farsóttin og samkomutakmarkanir leitt til
verulegra breytinga á neyslumynstri heimila eins og rakið hefur
verið hér að framan. Hætt er við að neyslukarfan sem miðað er við í
útreikningi á vísitölu neysluverðs veiti ekki fyllilega rétta mynd af því
hvert raunverulegt neyslumynstur heimilanna var eftir að farsóttin
barst til landsins.3 Líkt og sést á mynd 5 hækkaði verð vöruflokka
að jafnaði þar sem eftirspurn jókst í byrjun faraldursins eins og t.d.
matvöru. Aftur á móti var minni eftirspurn eftir þeim vöruflokkum
sem lækkuðu í verði, t.d. farþegaflugi og eldsneyti. Þegar slakað var
á sóttvarnaraðgerðum jókst eftirspurn á ný eftir ýmsum vörum og
þjónustu sem mikil uppsöfnuð eftirspurn var eftir sem auðveldaði
fyrirtækjum að hækka verð. Jafnframt kann að vera að áhrif gengis-
lækkunar krónunnar hafi komið í meiri mæli fram í vöruflokkum
þar sem eftirspurn var mikil. Því kann að vera að mæling vísitölu
neysluverðs á þessu tímabili hafi vanmetið þá verðbólgu sem heim-
ilin stóðu frammi fyrir.
Bjögun í mældri verðbólgu vegna breyttrar neysluhegðunar virðist
hafa verið óveruleg
Í því skyni að leggja mat á hve veigamikil þessi bjögun gæti
hafa verið voru notuð gögn úr útgjaldarannsókn Markaðsvaktar
Meniga til að endurreikna helstu útgjaldavogir vísitölu neyslu-
verðs. Verðbólga miðað við þessa „COVID-19-neyslukörfu“ virðist
hafa verið lítillega meiri í byrjun faraldursins, einkum vegna þess
að verðhækkanir mat- og drykkjarvöru vógu meira en í vísitölu
neysluverðs auk þess sem vægi eldsneytis minnkaði og dró því verð-
lækkun bensíns í raun minna úr verðbólgu samkvæmt COVID-19-
neyslukörfu en ella. Eftir að slakað var á sóttvarnaraðgerðum jókst
t.d. bílaumferð svo að verðhækkanir á eldsneyti fengu á ný meira
vægi samkvæmt COVID-neyslukörfunni. Auk þess jókst eftirspurn
eftir ýmissi þjónustu líkt og gistingu sem hækkaði í verði yfir sumar-
tímann. Lækkun flugfargjalda dró aftur á móti minna úr verðbólgu
samkvæmt COVID-19-neyslukörfu heldur en þeirri mældu þar sem
eftirspurn eftir flugi hefur verið í lágmarki. Þegar leið á haustið var
vægi útgjalda t.d. til heimilisvöru og fatakaupa orðið meira en í
eðlilegu árferði og verðhækkun þeirra olli því auknum mun á mæli-
kvörðunum. Munurinn á mældri verðbólgu og verðbólgu miðað við
COVID-19-neyslukörfu frá því í febrúar sl. er metinn á bilinu 0,1-0,3
prósentur. Þetta er sambærilegur munur og mælst hefur í öðrum
löndum (sjá t.d. Cavallo, 2020, Bank of England, 2020, og Bank of
Canada, 2020). Þetta er einnig í takt við upplýsingar Hagstofunnar
sem telur að bjögun af völdum samdráttar í neyslu geti til skamms
tíma leitt til vanmats á verðlagi en að slík bjögun sé óveruleg ef
neysluhegðun fer aftur í sambærilegt horf.
Eins og komið hefur fram leiddu samkomutakmarkanir og
ákvörðun fólks um að viðhafa nálægðartakmarkanir (e. social
distancing) til þess að útgjöld til vöru og þjónustu sem krefjast
nálægðar á milli einstaklinga drógust saman. Mynd 6 sýnir hvernig
vöruflokkar í vísitölu neysluverðs sem eru ónæmir fyrir samkomu-
takmörkunum eins og matvara, húsnæði, hiti og rafmagn áttu
stóra hlutdeild í mældri verðbólgu í byrjun faraldursins. Þegar leið
á faraldurinn og samkomutakmörkunum var aflétt jókst hins vegar
framlag vöruflokka sem voru á einhvern hátt næmir fyrir samkomu-
takmörkunum.
3. Til grundvallar útreikningum vísitölu neysluverðs eru notaðar vogir sem eru reiknaðar
úr útgjaldarannsóknum fyrri ára. Í kjölfar grunnskipta vísitölu neysluverðs í mars 2020
byggðust vogirnar á niðurstöðum útgjaldarannsókna á árunum 2016-2018. Þetta er
stöðluð alþjóðleg aðferð sem hentar í venjulegu árferði þegar litlar breytingar eru á
neyslumynstri heimila.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Markaðsvakt Meniga.
Mynd 5
Breyting á útgjöldum og verði valinna
vöruflokka
Verðbreyting (%)
Breyting í útgjöldum (%)
Febrúar 2020 - maí 2020
Febrúar 2020 - september 2020
0 50 100 150-150
-15
-10
-5
0
5
10
15
-100 -50
Mat- og
drykkjarvörur
Eldsneyti
Flugfargjöld
Gisting
Mynd 6
Framlag vöruflokka til verðbólgu
Janúar - október 2020
1. Vöruflokkar þar sem eftirspurn er ónæm fyrir sóttvarnaraðgerðum
(mat- og drykkjarvörur, húsnæði, hiti og rafmagn, heilsa, póstur og sími,
menntun og ýmis þjónusta). 2. Vöruflokkar þar sem eftirspurn er næm
fyrir sóttvarnaraðgerðum (áfengi og tóbak, föt og skór, húsgögn og
heimilisbúnaður, ferðir og flutningar, tómstundir og menning, hótel og
veitingastaðir og snyrting).
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Breyting frá fyrra ári (%)
Ónæmir¹ Næmir² VNV
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
J F M A M J J Á S O