Veiðimaðurinn - 01.04.1987, Blaðsíða 45

Það eru 50% líkur á því að annað af
tveimur genapörum ákveðins erfðaeigin-
leika föður finnist í hverri sáðfrumu. A
sama hátt eru 50% líkur á að finna annað
genið í eggi móður. Genaparið sem af-
kvæmið fær, ræðst þannig af tilviljun. Þótt
genatíðnin hjá foreldrunum sé að jafnaði
0,5 A og 0,5 a, getur tíðnin hjá afkvæmun-
um orðið önnur, vegna „óheppilegrar“ til-
viljunar. Því færri sem afkvæmin eru, þeim
mun meiri líkur eru á því að genatíðnin
verði önnur en í foreldrahópnum. Þetta
þýðir, að í fáliðuðum stofnum getur gena-
tíðnin breyst smátt og smátt. Þetta er kall-
að genflökt.
b. Stökkbreytingar
Snöggar breytingar í genunum gegna
einnig hlutverki í fínþróun. Slíkar stökk-
breytingar á genunum valda einnig breyt-
ingum á prótínunum. Eftir að unnt var í
byrjun áttunda áratugarins að ákvarða röð
amínósýranna í prótíninu, var hægt að
fylgjast betur með tíðni stökkbreytinga.
Rannsóknir benda til þess að þær séu
u.þ.b. 500 sinnum algengari en áður var
haldið.
Japaninn Mooto Kimura hefur nýlega
fært sannfærandi rök fyrir því að þróun
tegundanna verði vegna s.k. hlutlausra
stökkbreytinga, samfara genflökti.
c. Urval
Þetta er aðferð sem notuð er með mikl-
um árangri í kynbótum á plöntum og hús-
dýrum. Arangur úrvalsins fer eftir því hve
mikið er unnt að velja, og hversu örugg-
lega er hægt að meta arfgerðina. Urval
leiðir til fleiri svipaðra einstaklinga og
veldur meiri hættu á úrkynjun.
d. Innflutningur erfðaefnis úr öðrum stofnum
Stofnerfðafræðilegar rannsóknir á
fjölda dýrategunda sýna að náttúran leit-
ast við að hindra úrkynjun með því að láta
stofnana skiptast á einstaklingum. Ahrif
blöndunarinnar eru háð: - Fjölda fram-
andi einstaklinga, og - hversu mikil frá-
vik eru í genatíðni milli viðkomandi stofna.
4. Ónákvæmni í ratvísi - leiðrétting á
fínþróunarbrautinni
Ef við snúum okkur nú aftur að laxin-
um, þá hefur verið sýnt fram á að ratvísin
er ekki alveg hárnákvæm.
Líffræðilega skýringin á þessu hlýtur að
vera:
Að koma í veg fyrir, eða draga úr áhrif-
um þeirrar úrkynjunar sem alltaf fylgir
ströngu úrvali.
Auka erfðabreytileikann og magna
þannig áhrif úrvalsins.
Við sjáum í hendi okkar að sé gen-
streymið (ónákvæmnin í ratvísinni) of lít-
ið, er hætta á að stofninn fái úrkynjunar-
einkenni. Hins vegar, verði blöndunin
(genstreymið) of mikið, er sú hætta fyrir
hendi að stofninn missi eitthvað af þeim
séreinkennum sem fínþróunin hefur byggt
upp.
B. Eigum við að halda í hina
einstöku laxastofna?
I ljósi þess sem hér á undan hefur farið
um þá flóknu þætti sem liggja að baki fín-
þróuninni, - að baki hinna sérstöku stofna
í ánum, má varpa fram þeirri spurningu,
hvort við eigum að reyna að halda í og
varðveita slíka erfðabreidd sem stofnar
ánna hafa að geyma.
E.t.v. er mögulegt að leggja tölur á
borðið um efnahagslega þýðingu sem þessi
stofnaskipting hefur. En hverjar svo sem
þær eru, og þó ávinningurinn reyndist
jafnvel lítill sem enginn, er til efs að rétt-
lætanlegt þætti að brjóta niður það erfða-
munstur sem stofnarnir sýna sín á milli.
Hér má minna á, að þegar árið 1972 var
ályktað á umhverfismálaráðstefnu Sam-
einuðu þjóðanna í Stokkhólmi, að varð-
VEIÐIMAÐURINN
41