Arkitektúr og skipulag - 01.06.1989, Síða 56

áætlað hafði verið. í ábendingum er lagt til að meta skuli áhrif
af fyrirhuguðum framkvæmdum sem gera má ráð fyrir að hafi
afgerandi áhrif á umhverfið. Hér er átt bæði við framkvæmdir
einkaaðila og opinberra aðila, en einnig er rætt um að æskilegt
sé að gera á svipaðan hátt grein fyrir þeim afleiðingum, sem
framkvæmd ákveðinnar stefnu og áætlana geti haft.
Aþaðer bent aðvið hverjategundframkvæmdarfaraáhrifin
að verulegu leyti eftir staðsetningu, stærð, útfærslu eða hönnun
viðkomandi framkvæmdar. Þó hægt sé að flokka ákveðnar
framkvæmdir þannig að ávallt - eða aldrei sé nauðsynlegt að
meta áhrif þeirra verða flestar framkvæmdir ekki flokkaðar
þannig.
I ábendingum Efnahagsbandalagsins er gert ráð fyrir því, að
framkvæmdaaðili sjái um þetta mat á umhverfisáhrifum í
samráði við hlutaðeigandi yfirvöld, en nauðsynlegt er að
skilgreina nákvæmlega, hver gerir hvað og hver greiðir fyrir
þessar athuganir. I tilmælunum er einnig gert ráð fyrir að frá
því sé greint í fjölmiðlum, að sótt hafi verið um leyfi til
framkvæmda og auk þess er lagt til að niðurstöður athugana
séu kynntar hlutaðeigandi aðilum og að einnig sé leitað eftir
skoðunum almennings.
Til þess að svona athuganir séu teknar trúanlegar er nauðsynlegt
að almenningur fái nægar upplýsingar um málið frá upphafi og
taki virkan þátt í umræðu um þessi mál. Einstaklingar og
samtök þeirra geta líka vitað meira um ákveðnar framkvæmdir
og áhrif þeirra en bæði framkvæmdaaðilar og skipuleggjendur
og því er nauðsynlegt að leita eftir þessari þekkingu. Þetta er
einnig mjög æskilegt til þess að tryggja að fullt tillit sé tekið til
allra kosta sem koma til greina við viðkomandi framkvæmd.
REYNSLA HOLLENDÍNGA .
Af þeim þjóðum í Evrópu sem helst hafa tekið þessi mál
föstum tökum, má taka dæmi af Hollendingum. Þar ákvað
ríkisstjómin fyrst, að áhrif framkvæmda á hennar vegum
skyldu metin til þess að fá reynslu af framkvæmd þessara
mála. Lagafrumvarp um mat á umhverfisáhrifum framkvæmda
varsíðan lagtfyrirHolIenskaþingiðímaí 1981. Þessilöggjöf
nær bæði til mats á áhrifum einstakra framkvæmda og mats á
afleiðingum af ákveðinni stefnumörkun. Með löggjöfinni er
þess krafist að mismunandi kostir sem koma til greina við
viðkomandi framkvæmd séu metnir. Einnig er nauðsynlegt að
lýsa þeim kosti sem hefur minnst áhrif á umhverfið, og a.m.k.
einn kostur þarf að fela í sér bestu þekktar aðferðir við að koma
í veg fyrir óæskileg áhrif á umhverfið. I upphafi þessara
athugana er gert ráð fyrir að hlutaðeigandi ráðuneyti og
málsaðilar komi sér saman um það hvemig slíkt mat sé gert og
til hvaða þátta það nái.
Þetta mat er einungis framkvæmt viðvíkjandi fyrirhuguðum
framkvæmdum og stefnu, sem gæti haft mjög afdrifaríkar
afleiðingar fyrir umhverfið. Þær framkvæmdir og aðgerðir
sem hér er um að ræða eru t.d. þjóðvegir og stofnbrautir, meiri
háttar iðnfyrirtæki, námugröftur og malartekja, stíflur og
uppistöðulón, meiri háttar jarðvatnsöflun, stórar
frárennslishreinsistöðvar,byggingasvæði í þéttbýli, meiri háttar
útivistarsvæði og fyrirhuguð notkun ákveðinna hættulegra
efna.
I endanlegu mati yfirvalda á viðkomandi framkvæmd og
ákvörðun um hana verður m.a. að koma fram, hvers vegna
ákvörðunin er tekin, og er þessi niðurstaða birt. Einnig er sú
kvöð lögð á yfirvöld að þau fylgist með áhrifum af viðkomandi
framkvæmd, þannig að það sé tryggt að hún verði innan
fyrirfram ákveðinna marka.
HVAÐ ÆTTUM VIÐ AÐ GERA? Þótt kerfisbundið mat á
áhrifum meiri háttar framkvæmda verði í ljósi þess sem hér
hefur verið sagt að teljast æskilegt, er það síður en svo alltaf
auðvelt í framkvæmd. Þó eru flestir sérfræðingar á þessu sviði
þeirrar skoðunar að sú aðferðafræði, sem hefur þróast í þessum
málum á undanfömum árum, sé það skásta sem hægt er að
bjóða upp á.
Erfiðleikamir við að meta heildaráhrif framkvæmda, svo vel
sé, em samt talsvert miklir. Annars vegar eru atriði, sem
tiltölulega auðvelt er að mæla, en hins vegar eru atriði sem
mun erfiðara er að mæla og meta, svo vel sé, jafnvel þótt þessi
atriði séu engu að síður mikilvæg. Þar sem reynsla er komin
á slíkt kerfisbundið mat á áhrifum fyrirhugaðra framkvæmda
hefur það þó sýnt sig, að þessar athuganir þurfa ekki að tefja
fyrir framkvæmdum ef vel og tímanlega er að þeim staðið.
Kostnaður við þessar athuganir hefur líka alla- jafna verið
innan við 0,5% af framkvæmdakostnaði. A hinn bóginn hafa
þessar athuganir nær alltaf leitt til mun æskilegri og betur un-
dirbúinna framkvæmda en ella.
Þótt ekki sé nauðsynlegt að láta framkvæma slíkt formlegt mat
á umhverfisáhrifum allra fyrirhugaðra framkvæmda hér á
landi, verður tvímælalaust að telja rétt að framkvæma slíkt mat
á áhrifum allra meiri háttar framkvæmda, og framkvæmda
sem geta haft mikil og varanleg áhrif. Töluverður vandi er að
ákveða hvaða framkvæmdir væri æskilegt að meta á þennan
háttog hverjarekki.Stærðframkvæmdarinnareðaþaðfjármagn
sem er bundið með henni er t.d. ekki alhlítur mælikvarði, því
oft geta tiltölulega litlar framkvæmdir haft mjög mikil og
afgerandi áhrif. I Bretlandi hafa t.d. engar beinar reglur verið
settar um það hvaða fyrirhugaðar framkvæmdir skuli meta, en
yfirleitt er tekið mið af stærð, staðarvali, mengunarhættu og
hvort búist er við mótmælum eða ekki. Mörg önnur lönd hafa
tekið upp ákveðnar reglur í þessu sambandi, sem þó eru ekki
allskostar samhljóða. I Frakklandi þarf t.d. nú að meta form-
lega áhrif allra fyrirhugaðra framkvæmda sem kosta meira en
6 milljónir franka og raflína sem hafa meiri flutningsgetu en
225 kV.
Full ástæða virðist vera til þess að við reynum að færa okkur
í nyt reynslu á þessu sviði. Hér á landi gæti verið rétt að til
reynslu yrði tekið upp kerfisbundið mat á stórframkvæmdum
á vegum ríkisins eða á stórframkvæmdum sem íslenska ríkið
á aðild að. I ljósi þeirrar reynslu sem fengist af slíku mati á
næstu árum yrði framhaldið síðan ákveðið. I
54
ARKITEKTÚR OG SKIPULAG