Arkitektúr og skipulag - 01.09.1990, Síða 51

ÞORSTEINN ÞORSTEINSSON
verkfræðingur
INNGANGUR
Allar götur síöan 1968 aö á vestur-
löndum reis bylgja mótmæla gegn
viðteknum venjum og róttæklingar færðust í
aukana hafa stórframkvæmdir átt undir
högg að sækja. Á þetta við um nær allan
heimogekkibaraávesturlöndum. Það
hafa þá heist verið Japanir sem hafa verið
ófeimnir við að byggja stórt. Smágervar
uppfinningar heilluðu heiminn og er þar
helst að nefna rafeindatæknina,
upplýsingatæknina og líftæknina. En eftir
síðasta stórvirkið, geimför til tunglsins fyrir
rúmum tuttugu árum, hefur verkfræði í
stórum sniðum átt undir högg að sækja og
lífsskoðanir þeirra sem sögðu „small is
beautiful” hafa frekar átt upp á pallborðið.
Að vísu hafa mörg stórvirki haft neikvæð
áhrif og í sumum tilvikum mjög alvarleg.
Helst eru virkjanir og mannvirki tengd þeim
sem hafa haft vandræði í för með sér og þá
sérstaklega á náttúrulegt umhverfi. Nægir
þar að nefna virkjanir stórfljóta í Síberíu
sem hafa breytt lífríki og umhverfi
stöðuvatna.
Almenningur hefur miklu meir en áður
látið framkvæmdir til sín taka og þá
sérstaklega stórframkvæmdir. Iðulega
koma fram á sjónarsviðið einhverjir sem
telja að með einhverri tiltekinni framkvæmd
sé ómetanlegum verðmætum stefnt í voða.
Haldnir eru fundir, farið í mótmælagöngur
°9 skrifaðar langlokur í blöðin. Margar
hugmyndir hafa verið drepnar með þessum
aðgerðum og er ekkert við því að segja.
Líklega hefðu fleiri stórvirki betur aldrei
verið unnin. En líka hafa lent í útideyfu
mörg þörf verk. Þessi andúð margra á
mörgum framkvæmdum er til komin vegna
ótta við óbætanlegt tjón á náttúrulegu
umhverfi og jafnvel vegna þess að fólki geti
stafað hætta af. Afleiðingin er svo sú að
verulega stórar framkvæmdir hafa orðið
Skipulagsuppdráttur miðborgar Brasilia skv. verðlaunatillögu Lucio Costa.
útundan og það jafnvel svo að til vansa
hefur verið, ekki aðeins hvað varðar
hagvöxt og efnaleg gæði heldur jafnvel
með tilliti til félagslegra og umhverfislegra
gæða ájörðinni.
FYRRI TÍMA STÓRVIRKI
Á umliðnum öldum og árþúsundum
hafa mörg stórvirkin litið dagsins Ijós. Sum
þeirra standa enn og er allajafna undrast á
þeirri verkkunnáttu sem þurft hefur til að
reisa þessi mannvirki. Heimsþekktir eru
pýramídarnir í Egyptalandi, Stonehenge á
Englandi og Kínamúrinn. Þessi mannvirki
eru ævaforn og hefur þurft ótrúlega
verktækni og mannafla til að reisa þau. Nú
spyr enginn að því hvað það kostaði mörg
mannslíf að byggja pýramídana. Enn er
þó munað hvað það kostaði að gera
Panamaskurðinn og hvernig fór með
loftskipin þýsku er fest voru á filmu og oft
sýnd í sjónvarpi. Það virðist nefnilega sem
stórvirki séu síður dáð þeim mun nær sem
þau eru okkur í tíma. Þau tækniundur sem
hafa komið til á síðustu öldum njóta vart
þeirrar virðingar sem þeim ber. Geimferðir
síðustu þrjátíu ára eru misvel séðar meðal
jarðarbúa þó svo afar fá mannslíf hafi
glatast við þær miðað við hversu stórt
stökk í tækniþróun þær eru.
Þá ber að geta þess að tilraunir með
það að byggja nýjar borgir voru gerðar fyrr
á öldinni en síðustu áratugi hafa engar
nýjar hugmyndir komið fram í þeim mæli.
Ég nefni tvö dæmi: Chandigarh í Indlandi
og höfuðborgina Brasilíu í Brazilíu. Þó svo
margt megi að þessum tilraunum finna þá
er víst að margt má af þeim læra. Til
dæmis hefur uppbygging Islamabad í Paki-
stan gengið ágætavel enda tekið mið af
reynslunni sem fengist hafði af stór-
Grunnhugmynd Brasilia sem eins konar spenntur
bogi. Teikningin er eftir Lucio Costa.
49