Bændablaðið - 26.01.2023, Blaðsíða 46

46 Bændablaðið | Fimmtudagur 26. janúar 2023
Enn um veiruskitu
Veiruskita er bráðsmitandi
sjúkdómur í nautgripum sem
orsakast af kórónaveiru (bovine
coronavirus, BCoV).
Mótefnamæl­
ingar hafa sýnt
að sýking er mjög
algeng í mjólkur­
kúahjörðum hér­
lendis og blossar
veikin upp á
m i s m u n a n d i
svæð um á
landinu nokkuð
reglulega. Gengur
nú alvarleg bylgja
yfir í Eyjafirði.
Sjúkdómurinn smitast með saur
og slími frá nösum. Smit berst mjög
auðveldlega með fólki, dýrum og
ýmsum hlutum, s.s. skófatnaði,
múlum, fatnaði, tækjum, bifreiðum
o.s.frv. Oftast smitast allir næmir
gripir á búinu á nokkrum dögum og
sjúkdómurinn gengur yfir á einni til
tveimur vikum.
Meðgöngutíminn er yfirleitt
2­8 dagar, en getur í einstökum
tilfellum verið lengri. Gripir veikjast
mismikið og eru gripir í kringum
burð og gripir í hárri nyt líklegastir
til þess að veikjast mikið. Gripir
skila frá sér smitefni frá því 2 dögum
fyrir sýnileg einkenni og í allt að 3
vikur frá því einkenni sjást. Þekkt
er að sumir gripir verða krónískir
smitberar sem skila frá sér smitefni
óreglulega í fleiri vikur.
Mikilvægt er að bændur efli
sóttvarnir á búum sínum, dragi úr
flutningi gripa og tækja milli búa og
lágmarki umgengni utanaðkomandi
fólks. Nota ætti hlífðarfatnað og
stígvél búsins eða einnota skó­/
stígvélahlífar. Tæki sem notuð eru
á búinu þarf að þrífa og sótthreinsa,
áður en þau eru notuð á öðrum
búum.
Nauðsynlegt er að kýrnar hafi
góðan aðgang að drykkjarvatni og
salti. Gott er að vatnið sé ekki ískalt,
heldur ca 10 °C. Vökvameðferð,
ýmist í æð eða um munn, getur reynst
nauðsynleg til þess að koma í veg
fyrir ofþornun. Vakta þarf kýr sem
veikjast í kringum burð og bregðast
strax við doðaeinkennum. Einnig
þarf að vera vel vakandi gagnvart
byrjunareinkennum júgurbólgu og
annarra bakteríusýkinga.
Sums staðar erlendis þar sem
þessi veira veldur alvarlegum
einkennum og miklu tjóni (t.d.
miklum kálfadauða) eru bóluefni
notuð en virkni þeirra er takmörkuð
og ekki langvarandi. Enn sem komið
er eru engin virk bóluefni til við
veiruskitu, auk þess sem þekking
okkar á stofnafjölbreytileika er
takmörkuð.
Virkar smitvarnir, hreinlæti og
aðgerðir til að draga úr smitdreifingu
og magni á búunum þegar veiruskita
er í gangi eru sterkustu vopnin.
Sigurbjörg Ólöf Bergsdóttir,
sérgreinadýralæknir nautgripa
og sauðfjár hjá Matvælastofnun.
Sigurbjörg Ólöf
Bergsdóttir.
Veiruskitan smitast með saur frá sýktum nautgripum og þá sérstaklega full­
orðnum gripum. Smit getur einnig borist með slími frá nösum.
Smit berst aðallega milli gripa með saurmenguðu fóðri. En allir saurmengaðir
hlutir í umhverfi gripanna geta verið uppspretta smits.
Smit berst aðallega milli hjarða með þjónustuaðilum nautgripabúa svo sem
sæðingamönnum, mjólkurbílstjórum, mjólkureftirlitsmönnum, dýralæknum
og öðrum þeim sem eru á ferðinni milli fjósa, t.d. klaufskurðarmönnum, ráðu­
nautum og viðgerðarmönnum. Nýir gripir í fjósi geta einnig borið með sér smit.
Breytingar í veðri hafa áhrif, – hitastigs­ og þrýstingsbreytingar.
Lélegt fóður hefur einnig áhrif.
Meira um Parainfluensu
í nautgripum
Eins og fram kom í grein sem
birt var hér á heimasíðunni og í
Bændablaðinu síðastliðið haust
greindist Bovine Parainfluensa
3 veira í fyrsta sinn snemma
haustið 2022 á einum bæ á
Norðausturlandi. Þar höfðu kýr
verið veikar af veiruskitu, en voru
á sama tíma með einkenni frá
öndunarfærum sem ekki pössuðu
við hina venjulegu sjúkdómsmynd
veiruskitu.
Kýrnar voru
að veikjast af
skitu í annað
sinn á einu ári,
sem er óvanalegt.
Þær urðu mun
veikari í seinna
skiptið og sýndu
eins og áður
segir einkenni frá
öndunarfærum
á sama tíma.
Um var að
ræða þurran
hósta, mæði
við áreynslu
og blóðnasir.
Einkennin fóru
yfir allt fjósið en
minna virtist vera
um blóðnasir hjá
kálfunum. Tekin voru sýni úr 6 kúm
á bænum og sá Tilraunastöð HÍ í
meinafræði að Keldum um að senda
sýnin til erlendra rannsóknarstofa
í viðeigandi rannsóknir miðað við
sjúkdómseinkenni. Sýnin voru
öll neikvæð m.t.t. mótefna gegn
smitandi slímhúðarpest (BVD),
smitandi barkabólgu (IBR (BHV1))
og smitandi öndunarfærabólgu
(BRSV) en 5 sýni af 6 voru jákvæð
hvað varðar mótefni gegn Bovine
Parainfluensa 3 virus (BPIV3).
Um er að ræða veiru sem
veldur vægri öndunarfærasýkingu
í nautgripum. BPIV3 er landlæg í
nautgripum víðast hvar í heiminum.
Veikindi eru algengust í kálfum
sem ekki hafa fengið næg mótefni í
gegnum brodd. Sýkingin er yfirleitt
væg. Helstu einkenni eru hiti,
nefrennsli og þurr hósti. Í kjölfar
BPIV3 sýkingar geta komið önnur
smitefni, sem valda mun alvarlegri
einkennum. Ekki varð vart við
nein alvarlegri einkenni í kjölfar
sýkingarinnar á umræddum bæ og
hafa gripirnir allir náð sér og eru
einkennalausir.
Þegar ofangreind niðurstaða barst
var ekki vitað hvort um væri að ræða
einstakt tilfelli eða hvort veiran væri
dreifð í kúastofninum. Veiran veldur
oftast vægum einkennum og sýking
getur því hafa farið það dult að ekki
hafi orðið vart við hana. Helst er
álitið að BPIV3 veiran hafi náð sér
á strik á umræddum bæ vegna þess,
að hún var til staðar í gripahópnum
og að kýrnar höfðu orðið fyrir
ónæmisbælingu við ítrekaðar
sýkingar með coronaveirunni sem
veldur veiruskitu.
Til þess að komast að því hversu
útbreidd þessi veira er í íslenska
nautgripastofninum voru rúmlega
70 sýni send til rannsóknar á
haustmánuðum. Niðurstaða þeirrar
rannsóknar var að veiran finnst nú
þegar í öllum landshlutum. Er því
litið svo á að um sé að ræða dulda,
landlæga sýkingu sem almennt
er ekki að valda veikindum í
nautgripum hérlendis. Miðað
við umrætt tilvik virðist ákveðin
ónæmisbæling vera forsenda þess
að sýkingin magnist upp og fari að
valda sjúkdómseinkennum.
Sigurbjörg Ólöf Bergsdóttir,
sérgreinadýralæknir nautgripa
og sauðfjár,
Ólafur Jónsson,
héraðsdýralæknir í
NA-umdæmi,
bæði hjá Matvælastofnun.
Sigurbjörg Ólöf
Bergsdóttir.
Ólafur Jónsson.
Heilbrigðar kýr í fjósi. Mynd / ghp
Veiruskita:
Sóttvarnir á alla bæi
Berglind Kristinsdóttir, bóndi á
Hrafnagili í Eyjafjarðarsveit, vakti
máls á alvarleika veiruskitunnar
sem gengur yfir landið með
innleggi á Facebook í vikunni. Hún
sagði í samtali við Bændablaðið að
samanlagt tjón á fjórða degi væri
minnst ein milljón króna, en þá
var faraldurinn ekki genginn yfir.
Hún kallar eftir að allir bændur
taki sóttvarnir alvarlega.
Með myndunum sem
Berglind deildi vildi hún sýna
bændasamfélaginu hversu alvarleg
veiruskitan er og koma af stað
umræðu um viðbrögð. „Erum við
raunverulega að fara að gera ráð fyrir
svona í rekstraráætlunum kúabúa
landsins?“ spyr Berglind, en henni
finnst ekki eðlilegt að veiruskita sé
árlegur viðburður á hverju búi –
jafnvel oftar.
„Við erum kannski komin á þann
tímapunkt að við þurfum að vera
með sambærilegar sóttvarnir á sem
flestum bæjum. Ég mun verða mér
úti um þær eftir þessa bylgju en það
er erfitt að verja sig með einhverjum
bökkum og göllum því hún berst með
tækjum og tólum líka. Við þurfum að
lifa með þessari veiru, en spurningin
er; hvernig ætlum við að umgangast
hana og passa upp á hvert annað?
Það þarf meira upplýsingaflæði og
frekari rannsóknir,“ segir Berglind.
Landslagið breytt
„Það er annað landslag í fjósum
landsins en fyrir tíu árum. Þú ert
að fá verktaka, þjónustumenn fyrir
róbótinn og aðra, þannig að það er
meiri umgangur í kringum kýrnar
en var.“ Smitrakning sé sérlega erfið
þar sem umferð utanaðkomandi er
mikil. „Ég get engan veginn sagt
til um það hvernig veiran kom til
okkar.“
Fyrstu einkennin voru samdráttur
í mjólkurframleiðslu og minnkað
kjarnfóðurát sem Berglind sá í
yfirliti fjóstölvunnar. Að hálfum
sólarhring liðnum byrjuðu kýrnar að
fá drullu. Fyrstu kýrnar veiktust 17.
janúar og segir Berglind að fjórum
dögum síðar hafi komið önnur
bylgja og enn fleiri gripir sýkst.
Á sjötta degi, þegar flestar kýrnar
voru sjúkar, hafði meðalnyt bæjarins
dregist saman um 37% miðað við
það sem var fyrir faraldur.
Á flestum bæjum hafa komið
faraldrar veiruskitu áður. Berglind
segir pestina sem gengur yfir núna
vera umtalsvert svæsnari en þær sem
hún hefur kynnst. „Það var blóð í
drullunni, það kom blóðhlaup úr
grönunum og þú ert að heyra hósta.
Það tala fleiri um að það sé meira
af þessum einkennum núna,“ segir
Berglind.
Töpuðu allri lyst
Bændurnir hafa þurft að kalla til
dýralækni í nokkur skipti, en önnur
viðbrögð hafa verið að gefa kúnum
þurran hálm til að róa vömbina og
auka aðgengi að saltsteinum og
steinefnum. Einnig slökktu þau á
kjarnfóðurbásunum þegar þær voru
sem veikastar þar sem kýrnar höfðu
tapað allri lyst.
„Þær verða þrútnar í kringum
augun, með köld eyru og kaldar á
síðunni,“ segir Berglind um líkamleg
einkenni mjólkurkúnna. „Maður
fann til með þeim. Þær voru svo
þreyttar, lágu, voru ámátlegar og
þung þögn var yfir fjósinu.“ Hún
óttast að nokkrar kýr gætu þróað
með sér júgurbólgu.
Getur leitt til dauða
Berglind hefur heyrt af veiru­
faröldrum á mörgum bæjum í
kringum sig og að sýkingin hafi
sums staðar leitt kýr til dauða. Á
Hrafnagili hefur engin kýr drepist að
svo stöddu, en þar sem faraldurinn
er ekki genginn yfir og eftirköstin
óljós, vildi Berglind ekki hrósa happi
enn sem komið er.
„Við erum búin að fá dýralækni í
sumar kýrnar tvisvar – og við erum
bara að bíða og vona að þær hjarni
við,“ en hún segir umræddar kýr
hafa verið mjög stutt frá burði og
afar viðkvæmar fyrir.
/ÁL
Berglind Kristinsdóttir.
Alvarleg bylgja bráðsmitandi veiruskitu gengur nú yfir í Eyjafirði.
Sjúkdómurinn smitast með saur og slími frá nösum. Blóð í grönum er
meðal einkenna. Mynd / Berglind Kristinsdóttir
Í DEIGLUNNI