Bændablaðið - 26.01.2023, Blaðsíða 16

16 Bændablaðið | Fimmtudagur 26. janúar 2023
Ef hugmyndir um stóraukið fiskeldi
hér á landi á næstu 15-20 árum
verða að veruleika er áætlað að
útflutningsverðmæti eldisafurða
geti orðið um 450 milljarðar króna
á ári, sem er töluverð hærri upphæð
en fæst fyrir allt útflutt sjávarfang
frá Íslandi núna.
Þetta er mat Samtaka fyrirtækja í
sjávarútvegi (SFS) sem birti í síðustu
viku greinargerð um framtíðarhorfur
í fiskeldi hér á landi. Þar er ekki talið
óraunhæft að horfa til þess að eftir
tæpa tvo áratugi geti framleiðslan í
sjó- og landeldi verið komin upp í 550
þúsund tonn á ári en til samanburðar
má nefna að framleiðslan á síðasta ári
nam 45 þúsund tonnum. Aukningin
yrði þannig tólfföld á við það sem við
þekkjum í dag.
Stjórnvöld boða stefnumörkun
Rétt er þó að minna á að stjórnvöld
hafa enn sem komið er ekki lagt fram
neinar áætlanir um umfang fiskeldis
í framtíðinni en í stjórnarsáttmála
núverandi ríkisstjórnar er boðað
að mótuð verði heildstæð stefna
um uppbyggingu, umgjörð og
gjaldtöku fiskeldis. Í tengslum við
það hefur matvælaráðuneytið fengið
ráðgjafarfyrirtækið Boston Consulting
Group til þess að vinna að úttekt á
stöðu og framtíð lagareldis á Íslandi.
Könnun: Hámark laxeldis í sjó
Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi fengu
nýlega ráðgjafarfyrirtækið McKinsey
til að vinna greiningu á meðal annars
tækifærum til uppbyggingar fiskeldis
við Íslandsstrendur og var niðurstaðan
kynnt á ársfundi SFS í fyrravor. Við
greiningarvinnuna var lagt mat á
fræðilegt hámark laxeldis í sjó við
Íslandsstrendur með því að draga
saman þá landfræðilegu eiginleika
sem einkenna góð sjókvíasvæði við
Noregsstrendur og leita samsvarandi
svæða við Íslandsstrendur.
Niðurstaðan varð sú að fræðilega gætu
þessi svæði staðið undir framleiðslu
á 4,4 milljónum tonna af eldisfiski.
Ekki hagnýtanleg svæði í reynd
Þó var tekið skýrt fram að því
færi fjarri að þessi svæði væru öll
hagnýtanleg í reynd. Fyrst þyrfti að
undanskilja friðlýst náttúrusvæði
og staðsetningar sem ekki hentuðu
vegna skipaumferðar, nálægðar
við hafnarsvæði og árósa þar sem
laxagengd væri til staðar og bannsvæða
sem lokuð væru fyrir eldi frjórra laxa í
sjó á grundvelli villtra nytjastofna. Að
þessu undanskildu stæðu eftir svæði
sem gætu staðið undir 1,1 milljónar
tonna heildarframleiðslu, að mati
skýrsluhöfunda.
1,1 milljón tonn óraunhæft
markmið
Í greinargerð SFS segir að þrátt fyrir að
tilgreind svæði kunni að teljast hagfelld
út frá fyrrgreindum viðmiðunum, þá
megi ætla að heildarframleiðsla upp á
1,1 milljón tonn sé óraunhæft markmið
ef horft sé til skemmri eða meðallangs
tíma. Fjárfestingin yrðu of áhættusöm
og hraðinn of mikill fyrir fyrirtæki,
stjórnsýslu og þjónustu, auk þess sem
taka yrði tillit til mögulegra áhrifa á
hrygningar- og veiðisvæði helstu
nytjastofna.
Að teknu tilliti til þess sem
að framan greinir telur SFS ekki
óraunhæft að horfa til þess að á
næstu 15-20 árum megi byggja upp
atvinnugrein í fiskeldi með um 550
þúsund tonna framleiðslu á landi
og í sjó, eins og áður kom fram,
sem gæfi um 450 milljarða króna í
útflutningsverðmæti.
Sjókvíaeldi umdeilt
Ekki þarf að fara mörgum orðum
um það að sjókvíaeldi á Íslandi er
umdeilt. Þeir sem meðmæltir eru
eldinu benda á að fiskeldið hafi verið
lyftistöng efnahagslega og atvinnulega
í viðkomandi byggðarlögum. Þeir sem
gagnrýna sjókvíaeldið segja á móti
að villtum laxastofnum standi hætta
af eldislaxi sem sleppi úr kvíum,
sjávarmengun og sjónmengun fylgi
sjóeldinu, dýravelferðar sé ekki gætt
sem skyldi og eignarhald stærstu
fyrirtækjanna sé að mestu í höndum
útlendinga.
Er landeldi lausnin?
Á síðustu árum hefur áhugi manna,
bæði hérlendis og erlendis, aukist á
laxeldi á landi sem kannski gæti leyst
eitthvað af þeim vandamálum sem
fylgja sjóeldi.
Samkvæmt upplýsingum SFS
stefna fimm fyrirtæki að framleiðslu
á laxi í landeldi. Þau eru Landeldi
ehf. í Ölfusi, GeoSalmo í Ölfusi
(einnig með áform í Vogum), Fiskeldi
Ölfuss í Ölfusi, Sjálfbært fiskeldi í
Vestmannaeyjum og Samherji fiskeldi
á Reykjanesi (sem er nú þegar einnig í
Öxarfirði). Gróft á litið eru fyrirtækin
í Ölfusi með áætlanir um 20.000 tonna
framleiðslu hvert, fyrirtækið í Eyjum
með 10.000 tonn og Samherji með
40.000 tonn.
Í samantekt SFS segir að áform
um landeldi séu mislangt á veg komin
en ef öll verkefnin gangi eftir gæti
ársframleiðsla á eldisfiski numið hátt
í 160 þúsund tonnum.
Kjöraðstæður á suðvesturhorni
landsins
Bent er á að það sé engin tilviljun að
áform um uppbyggingu landeldis sé
mestmegnis á suðvesturhorni landsins,
þ.e. í Ölfusi og á Reykjanesi, auk
Vestmannaeyja. Á þessum stöðum
er að finna gott aðgengi að jarðsjó
og á Reykjanesi er jarðhiti sem
gefur af sér heitt affallsvatn, bæði
úr Reykjanesvirkjun og úr orkuveri
í Svartsengi sem nýta má við eldið.
Aðrir jákvæðir þættir eru aðgangur
að ferskvatni, umhverfisvæn orka og
nálægðin við höfnina í Þorlákshöfn
og Keflavíkurflugvöll. Á þessum
svæðum er líka mikil þekking á
vinnslu sjávarfangs.
Laxeldi nær eingöngu
sjókvíaeldi núna
Í skýrslu sem Leó Alexander
Guðmundsson, líffræðingur á
Hafrannsóknastofnun, birti í september
síðastliðnum um landeldi á laxi er
bent á að laxeldi í heiminum sé nær
eingöngu stundað í sjókvíum og sé það
víða umdeilt vegna umhverfisáhrifa.
Í sumum löndum hafi hægt á vexti í
framleiðslu af þeim sökum. Landeldi
hafi verið kynnt sem möguleg lausn á
helstu umhverfisvandamálum laxeldis
en skoðanir hafi verið skiptar um
framtíðarmöguleika þeirrar aðferðar.
Landeldi laust við sjúkdómsvalda
Leó segir að aðstæður til landeldis
séu einstakar á Reykjanesskaga
(Reykjanes/Ölfus) vegna jarðsjávar
sem þar sé að finna. Einn af
kostunum við að nota jarðsjó í eldi
sé sá að hann geti verið laus við alla
sjúkdómsvalda. Því skapist möguleikar
á að sleppa dýrum hreinsibúnaði
og bólusetningum. Hin hliðin á
jarðhitaauðlindinni (raforka/heitt
affallsvatn) sé hættan af eldgosum.
Talið er að eldgosatímabil geti
mögulega verið hafið á Reykjanesi og
orkuverið í Svartsengi jafnvel í hættu.
Stóraukinn áhugi á landeldi
á heimsvísu
Í skýrslu Leós kemur fram að á
nokkrum árum hafi áhugi á landeldi á
laxi stóraukist í heiminum. Samkvæmt
samantektum greiningaraðila og
annarra um framtíðaráform fyrirtækja
í landeldi á laxi námu þau 150.000
tonnum árið 2017 en sú tala var komin
upp í tvær milljónir tonna árið 2021.
Leó segir að flestir sérfræðingar séu þó
sammála um að framleiðsla úr landeldi
komi ekki í stað sjókvíaeldis heldur
verði viðbót við sístækkandi markað
fyrir lax.
Hvernig bregst markaðurinn við?
„Ef áætlanir um framleiðslu í landeldi
ganga eftir, hvernig mun markaðurinn
þá bregðast við?“ spyr Leó í grein sinni
og heldur áfram: „Verður eldislaxinn
auglýstur sem landeldislax (hérlendis
er allur gangur á því) og reynt að
aðgreina hann frá laxi úr sjókvíaeldi
á grundvelli náttúruverndarsjónarmiða
og seinna meir á grundvelli
dýravelferðarsjónarmiða? Ef svo
er mætti eins búast við samkeppni
milli landeldislax frá ólíkum
framleiðendum, þar sem þættir
eins og hlutfall endurnýtingar
vatns og losun næringarefna og
gróðurhúsalofttegunda út í umhverfið
gætu skipt máli.“
Þróunin er hröð en mörgum
spurningum er enn ósvarað.
Framtíðarhorfur í fiskeldi
Guðjón Einarsson
gudjone3@gmail.com
NYTJAR HAFSINS
Tölvugerð mynd af fyrirhugaðri landeldisstöð Samherja á Reykjanesi, sem
byggja á í áföngum upp í 40 þúsund tonna framleiðslugetu. Mynd / Af vef Samherja
Seiðaeldi lax til sjókvíaeldis. Mynd / VH
Stórtæk áform
í Noregi
Fiskeldi í Noregi hefur vaxið
hröðum skrefum á undanförnum
áratugum og er fyrir löngu farið að
skila margfalt meiri verðmætum en
veiðar á villtum fiski í sjó.
Á nýliðnu ári fór útflutningsverð-
mæti á eldislaxi í Noregi í fyrsta
sinn yfir 100 milljarða norskra króna,
eða sem svarar 1.500 milljörðum
íslenskra króna. Það jafngildir ríflega
fjórföldum útflutningsverðmætum
íslenskra sjávarafurða á árinu 2022.
Norsk stjórnvöld hafa sett sér það
markmið að auka framleiðslu á laxi
og regnbogasilungi í samanlagt
5 milljónir tonna fyrir árið 2050
sem jafngildir ríflega þreföldun á
núverandi framleiðslu.