Bændablaðið - 09.02.2023, Qupperneq 50

50 Bændablaðið | Fimmtudagur 9. febrúar 2023
LESENDARÝNI
Uppbygging laxeldis í sjókvíum
við Ísland hefur verið leidd af
íslenskum fulltrúum erlendra
fjárfesta og skilað þeim aðilum
miklum fjárhagslegum ávinningi.
Leikreglurnar
voru mótaðar
í skýrslu starfs
hóps sjávar-
útvegs- og land
búnaðarráðherra
um stefnumótun
í fiskeldi frá
árinu 2017 þar
sem áhættumat
erfðablöndunar
leikur lykilhlutverk við úthlutun
þeirrar auðlindar sem fólgin er í
leyfum til eldis á laxi í sjókvíum hér
við land. Áhættumat erfðablöndunar
er úthlutunarkerfi sem gagnast
aðallega laxeldisfyrirtækjum í
meirihlutaeigu erlendra aðila
og hefur lítið sem ekkert með
náttúruvernd að gera. Náttúruvernd
áhættumats erfðablöndunar er best
lýst með umsögn lögfræðings og
formanns stangveiðifélags við
fiskeldisfrumvarpið sem endanlega
var samþykkt á Alþingi Íslendinga
á árinu 2019: ,,Það er raunar með
nokkrum ólíkindum að veitt sé
lagaheimild fyrir því að erfðablanda
megi villtan íslenskan lax.“
Jafnframt var þess gætt af
íslenskum fulltrúum erlendra
fjárfesta í stefnumótunarhópnum að
ekki væru settar hindranir sem kæmu
í veg fyrir að mögulegt væri að fara
með laxeldisfyrirtækin á erlendan
hlutabréfamarkað og ná þannig
mikilli hækkun í hafi á verðmætum
eldisleyfa.
Yfirgangur gagnvart íslenskum
hagsmunum
Í áhættumati erfðablöndunar er aðeins
gert ráð fyrir að strokulax gangi upp
í fjórar veiðiár á Vestfjörðum, en
þar er að finna um 25 veiðiár þar
sem lax er að finna með tilheyrandi
laxalykt. Áhættumat erfðablöndunar
gerir ráð fyrir að fórna minni
laxveiðiám og vernda þær stærri.
Fullnægjandi vöktun hefur sárlega
skort á ástandinu í litlu veiðiánum
á sjókvíaeldissvæðunum, með
undantekningu hvað varðar þrjár ár
í Arnarfirði sem rannsóknafyrirtækið
Laxfiskar hefur vaktað.
Það ófremdarástand endur-
speglast í því að tilkynningar um
strokulaxa í ám hafa að mestu
takmarkast við tilkynningar
almennings (stangveiðimanna)
og upplýsingar frá vöktun
rannsóknafyrirtækisins Laxfiska.
Mikilvægt er að bera virðingu fyrir
eigum íslenskra landeigenda þó að
um sé að ræða litlar veiðiár.
Enda þótt þær ár vegi ekki þungt
fjárhagslega í stóra samhenginu þá
eru náttúrulegir fiskistofnar þeirra
áa dýrmæt auðlind sem aukinheldur
skapar sumum eigendum þeirra
tekjur. Eigendur lítilla veiðiáa á
sjókvíaeldissvæðum hafa verið
algjörlega hunsaðir af stjórnvöldum
við uppbyggingu laxeldis á Íslandi.
Nokkuð sem einfaldaði til muna
að gefa eldisleyfi fyrir þeirri miklu
framleiðslu s.s. á sunnanverðum
Vestfjörðum til laxeldisfyrirtæki í
meirihlutaeigu erlendra aðila.
Á sama tíma var valtað yfir
hagsmuni íslenskra sjókvía-
eldisfyrirtækja í þeim framgangi sem
stjórnvöld stýrðu til uppbyggingar á
eldi á laxi í sjókvíum.
Úthlutun 2017
Þegar áhættumat erfðablöndunar
var fyrst gefið út á árinu 2017
komu fjölmargir með margar
alvarlegar athugasemdir sem ekki
verða raktar hér. Með því að gera
ekki ráð fyrir litlu veiðiánum í
áhættumati erfðablöndunar var
hægt að úthluta Kjartani Ólafssyni,
stjórnarformanni Arnarlax og
fulltrúa í stefnumótunarhópunum,
nægilegum framleiðsluheimildum
á sunnanverðum Vestfjörðum.
Á sama tíma var lokað fyrir allt
eldi í Ísafjarðardjúpi þrátt fyrir að
svokallað reiknilíkan áhættumats
erfðablöndunar gæfi möguleika á
nokkurra þúsunda tonna eldi og þar
með var fyrirhugað laxeldi íslensks
fyrirtækis slegið út af borðinu. Af
hverju var ekki farin sú leið á þessum
tíma að úthluta framleiðsluheimildum
á öllum eldissvæðum á Vestfjörðum
þannig að öll fyrirtækin fengju
einhverjar heimildir til eldis á frjóum
laxi, ekki bara laxeldisfyrirtæki sem
voru í meirihlutaeigu erlendra aðila?
Hverjir réðu hér ferðinni?
Tilraunaeldi
Það voru miklir hagsmunir undir
og unnið var að því að fá heimild
til eldis á laxi í Ísafjarðardjúpi af
laxeldisfyrirtækjum, sveitarstjórnar-
mönnum og fleirum. Fljótlega eftir
útgáfu áhættumats erfðablöndunar
gaf Hafrannsóknastofnun út frétta-
tilkynningu um væntanlegt
tilraunaeldi í Ísafjarðardjúpi.
Hafrannsóknastofnun hefur
eflaust áttað sig að ekki væri
heiðarlega unnið og 3.000 tonna
heimildir stóðu eftir skv. reiknilíkani
áhættumatsins þegar laxeldisfyrirtæki
í meirihlutaeigu erlendra aðila á
sunnanverðum Vestfjörðum höfðu
fengið allt sitt. Ekkert heyrðist meira
um þetta tilraunaeldi og eflaust
hefur jafnræðisreglan og skortur á
lagaheimildum átt þar hlut að máli.
Úthlutun 2020
Það er gert ráð fyrir að áhættumat
erfðablöndunar verði endurskoðað
að lágmarki á þriggja ára fresti.
Niðurstaðan við endurskoðun á árinu
2020 fól m.a. í sér að Ísafjarðardjúp
utan Æðeyjar var opnað fyrir eldi á
frjóum laxi. Sú ákvörðun var tekin
í skjóli áhættumats erfðablöndunar
án þess að nein fagleg rök væru
þar að baki. Það fól m.a. í sér að
Valdimar Ingi
Gunnarsson.
Áhættumat erfðablöndunar – hvað næst?
Dynjandisá í klakaböndum Viðmót stjórnvalda hefur verið kuldalegt í meira
lagi í garð íslenskra eigenda lítilla veiðiáa á eldissvæðum líkt og áhættumat
erfðablöndunar ber með sér. Mynd / Aðsend
Allt annað
land en hið
friðaða skyldi
verða sameigin-
legur bithagi
fyrir búfé á
flækingi, nema
v i ð k o m a n d i
sve i ta rs t jórn
áskildi vörslu-
skyldu búfjár,
sem nánast
hvergi er gert.
Varaformaður Bændasam-
takanna sat í nefndinni er samdi
frumvarpið. Í umsögn samtakanna
um ólögin gerðu þau enga efnislega
athugasemd við eignaupptökuna
hjá landeigendum! Ekki var annað
að greina en að allt land, sem ekki
væri friðað í Stjórnartíðindum
eftir kúnstarinnar reglum,
mætti samtakanna vegna verða
sameiginlegur bithagi fyrir sauðfé.
Álit stjórnsýslunnar
Eftir samráð við fagráðuneytið,
sem var atvinnuvega- og ný-
sköpunarráðuneytið, gaf innviða-
ráðuneytið út álit árið 2021 þess
efnis að búfé á flækingi ætti
beitarrétt í ófriðuðum löndum, eins
og mælt er fyrir um í lögunum frá
árinu 2002. Ekkert land hér á landi
hefur verið friðað og vörsluskylda
er afar sjaldgæf. Segja má að nánast
öll heimalönd á Íslandi hafi verið
risastór sameiginlegur bithagi fyrir
kindur á flækingi.
Ekki múkk!
Þá var haft samband við Bænda-
samtökin og leitað eftir stuðningi
þeirra til að fá ólögunum breytt
eða hnekkt. Eins furðulegt og það
er kusu samtökin að tjá sig í engu
um málið.
Frá þeim heyrðist ekki múkk –
hvorki tíst né stuna. Samtökunum
virtist enn hugnast það vel að
landeigendur hefðu ekki umráðarétt
yfir löndum sínum, ef það gagnaðist
kindum á flækingi.
Umboðsmaður Alþingis
Kvartað var yfir ólögunum við
umboðsmann Alþingis. Í ítarlegu
áliti í október sl. segir umboðsmaður
að eignaupptaka laganna standist
ekki eignarréttarákvæði stjórnar-
skrárinnar og því geti lögin ekki
haft þær afleiðingar fyrir ófriðuð
lönd að eigendur þeirra þurfi að þola
beit annarra manna búfjár.
Það þurfti umboðsmann Alþingis
og stjórnarskrá lýðveldisins til
að hnekkja tilgangi ólaganna frá
árinu 2002.
BÍ sárnar
fyrir hönd ágangsfjár
Loksins, 20 árum eftir ólaga-
setninguna, tjá Bændasamtökin
sig um málið! Lögfræðingur
samtakanna skrifar grein um álit
umboðsmanns í Bændablaðið.
Í stað þess að fagna álitinu, fyrir
hönd flestra félagsmanna sinna,
rembist lögfræðingurinn við að
gera lítið úr álitinu, sem hann
segir ekki fela í sér neinn nýjan
sannleik! Að landeigendur hefðu
með álitinu fengið aftur umráða- og
verndarrétt á löndum sínum fannst
lögfræðingi Bændasamtaka Íslands
lítt merkilegt.
Í greininni misskilur lög-
fræðingurinn svo hugtakið „lausa-
ganga“, sem hann telur að búfé á
afréttum stundi, í stað þess að vera
það sem hún er, þ.e. þrautaganga
búfjár í heimasveitum þegar
eigendur þess vilja ekkert af því vita.
Dómsmálaráðuneytið sammála
umboðsmanni
Nýverið úrskurðaði dómstólaráðu-
neytið að lögreglunni bæri að smala
ágangsfé, eins og mælt er fyrir um
í 2. mgr. 33. gr. laga nr. 6/1986 um
afréttamálefni. Byggði ráðuneytið
afstöðu sína á áliti umboðsmanns,
þ.e. að ólögin frá 2002 gætu ekki
hirt umráða- og verndarréttinn af
landeigendum.
Aftur sárnar BÍ
fyrir hönd ágangsfjár
Þá verður lögfræðingi Bænda-
samtakanna aftur mál að skrifa grein
í Bændablaðið. Eftir smekklaust grín
um Geir og Grana að elta kindur,
Kristín Magnús-
dóttir.
Af hverju eru Bændasamtök Íslands
á móti eignarrétti landeigenda?
Árið 2002 var laumað í lög um búfjárhald að landeigendur
þyrftu að friða lönd sín gegn búfé með því að girða þau dýrheldri
girðingu, fá girðingarnar vottaðar á hverju ári af þar til bærum
aðila og fá sveitarstjórn til að auglýsa friðun viðkomandi lands
í Stjórnartíðindum.
„Heimalönd þurfa því alls ekki að vera girt svo yfirvöldum beri að smala þar
ágangsfé,“ segir Kristín í greininni. Mynd / Aðsend