Bændablaðið - 09.02.2023, Page 51

50 Bændablaðið | Fimmtudagur 26. janúar 2023
Í mörgum löndum víða um heim
spillist mjólk vegna þess að hún
er ekki kæld nógu hratt eftir
mjaltir en til að varðveita gæði
mjólkurinnar, svo hún nýtist sem
best og minnst fari til spillis, er
mælt með því að kæling fari fram
á fyrstu tveimur klukkustund-
unum eftir mjaltir.
Skortur á innviðum, skortur
á köldu vatni, lélegt eða ekkert
aðgengi að rafmagni er staðreynd
sem margir bændur búa við og
sérstaklega í þróunarlöndunum.
Þetta takmarkar möguleika margra
bænda til að kæla mjólkina niður
skömmu eftir mjaltir og er ein megin
ástæða þess að um allan heim spillast
hundruð milljóna lítra af mjólk á
hverju ári.
Mjólkurframleiðslan í Nígeríu
Ársframleiðsla mjólkur í Nígeríu
er óvenju lítil miðað við stærð og
mannfjölda landsins, en hún er
ekki nema um fjórföld íslenska
mjólkurframleiðslan. Um það bil
95% af mjólkinni, sem framleidd
er í Nígeríu, kemur frá hirðingjum
sem fara um með nautgripi sína eftir
veðri og aðgengilegum gróðri. Þessir
hirðingjar nota aðallega hvíta Fulani
nautgripakynið, sem er aðalkynið
ekki aðeins í Nígeríu heldur einnig
í Tsjad, Gana, Níger og Tógó. Þetta
nautgripakyn er einstaklega seigt
og vel aðlagað að erfiðu umhverfi
í hinu svokallaða Sahel belti suður
af Sahara eyðimörkinni. Þetta svæði
er alþekkt fyrir mikla þurrka og
hitasveiflur, sem geta vissulega verið
stórt vandamál fyrir kúabændur sem
aðra bændur.
Hvítu Fulani nautgripirnir hafa
aðlagast þessum aðstæðum á mörg
hundruð árum og geta vel lifað
af við þessar aðstæður en gallinn
við gripina er aftur á móti afar
slök afurðasemi. Algeng dagleg
mjólkurframleiðsla kúa af þessu
kyni er ekki nema 1,5-2,5 lítrar
af mjólk og við kjöraðstæður, á
tilraunabúum, gefa kýrnar ekki
af sér nema þetta 5-7 lítra á dag!
Vegna lítillar framleiðslu hvers grips
er algengt að hirðingjarnir séu með
margar kýr en oft er þó innlegg í
afurðastöð ekki nema í kringum
10 lítrar af mjólk á dag.
Mjólkursöfnunin er áskorun
Ekki nóg með að hver kúabóndi sé
að leggja inn lítið magn á hverjum
degi þá fylgja því ýmis vandamál að
kaupa mjólk af hirðingjum.
Eitt þeirra er að vegna eðli fram-
leiðslunnar, þar sem þeir flakka um
með gripi sína og fara um stórt
landsvæði í leit að góðri beit og
drykkjarvatni, þá er oft ekki beint
einfalt að senda mjólkurbíla af stað
að sækja mjólk.
Nígería:
Nota sólina til þess
að kæla mjólkina
Um það bil 95% af mjólkinni sem framleidd er í Nígeríu kemur frá hirðingjum sem nota aðallega hvíta Fulani nautgripina.
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
SKÓGRÆKT Á FAGLEGUM NÓTUM
Silvestris er latneskt lýsingarorð
sem þýðir bæði „villtur“ og „úr
skóginum“ eða eitthvað á þá leið.
Silva er skógur á latínu, skrifað
með -i- á klassíska tímanum en
-y- er síðari tíma ritháttarbreyting.
Auðvitað var hin villta náttúra
víðast hvar í Evrópu skógur áður
en maðurinn ruddi stóran hluta
skóglendis álfunnar og sums
staðar nær allt, svo sem á Íslandi.
Skógur var því land hins óþekkta,
dulúðuga og ógnvænlega. Íslenska
heitið skógarfura hæfir vel
tegundinni sem hér er rætt um því
hún er eitt helstu einkennistrjáa
í skógum um stóran hluta
Evrópu og norðanverðrar Asíu.
Rétt eins og við tölum um dýr
merkurinnar gætum við kannski
talað um skógarfuru sem tré
merkurinnar enda merkti orðið
mörk skógur fyrrum. Skógarfura
var vonarstjarna í skógrækt á
Íslandi um miðbik síðustu aldar
en reyndist vonarpeningur.
Útbreiðslusvæði skógarfuru er
gríðarstórt og nær frá Skandinavíu
austur um Rússland og Síberíu allt
að Japanshafi en líka suður um
Mið- og Austur-Evrópu og í fjöll
Suður-Evrópu, til Skotlands og
víðar. Skógarfura er stórt tré og ætti
að geta náð a.m.k. 25 metra hæð
hérlendis en tegundin verður hæst
um 35 metrar í upprunalöndum
sínum. Hún leitast við að vaxa
upp sem einstofna, beinvaxið
tré með fremur mjóa krónu. Við
erfiðari skilyrði, svo sem nærri sjó
eða til fjalla, verða skógarfurutré
gjarnan skemmtilega kræklótt og
svipsterk.
Á greinum skógarfuru eru
nálarnar tvær í knippi og könglar
fremur smáir. Skógarfura er
dugleg að kvista sig upp í villtum
skógi og því eru skógarfuruskógar
gjarnan bjartir og aðgengilegir
með ríkulegum botngróðri. Hún
er fallega græn og börkurinn fær
með tímanum á sig einkennandi
rauðan blæ sem þykir til mikillar
prýði. Vaxtarhraði skógarfuru
er fremur hægur á Íslandi en
hún getur þrifist víða um land
þar sem skilyrði eru fyrir hendi.
Tegundin er ljóselsk, sem skýrir
m.a. hvernig neðri greinar drepast
og falla af þegar skógur hækkar
og þéttist.
Einn helsti styrkleiki skógar-
furu er að hún hefur gott frostþol
og ætti frosthætta því ekki að
vera sá þáttur sem hindraði vöxt
skógarfuru helst hérlendis. Hún
gefur líka góðan og eftirsóttan
við og er oftast mjög beinvaxin
þannig að skógarfura ætti að vera
úrvalstré til timburnytja á Íslandi,
ef ekki væri fyrir veikleika hennar
sem nú skulu tíundaðir.
Meðal helstu veikleikanna eru
hægur vöxturinn. Skógarfuru er
líka hætt við nálakali í íslenskum
vetrarnæðingi, einkum skara- og
saltveðrum. Stærsti veikleikinn
hefur hins vegar verið furulús
(Pineus pini). Lúsin sú varð til
þess að gróðursetning skógarfuru
lagðist nánast af með öllu á Íslandi
þegar kom fram á sjöunda áratug
síðustu aldar. Framan af hafði þessi
trjátegund lofað mjög góðu og
þrifist vel en laust fyrir 1950 barst
furulúsin til landsins, líklega með
innfluttum skógarfuruplöntum frá
norskum gróðrarstöðvum. Það
tók lúsina svo ekki nema áratug
að breiðast út um allt landið.
Afleiðingarnar voru í stuttu máli
þær að bróðurparturinn af þeim
skógarfurum sem gróðursettar
höfðu verið, milljónir plantna,
ýmist drapst úr lúsinni um og eftir
1960 eða var hreinsaður burt síðar,
enda voru sýktu trén sem tórðu
óásjáleg og uxu lítið.
Þó er fátt svo með öllu illt að
ekki boði nokkuð gott. Hin harða
atlaga furulúsarinnar kom af stað
mjög hörðu náttúruvali sem hefur
sýnt sig vel í kvæmatilraunum
Skógræktarinnar síðustu árin. Þar
hefur komið í ljós að afkomendur
þeirra skógarfurutrjáa sem best
þoldu ásókn lúsarinnar standa sig
best. Af þeim mætti rækta sterkan
íslenskan stofn skógarfuru sem í
það minnsta gæti orðið verðmætt
garðtré og til skrauts og aukinnar
fjölbreytni í skógum. Ekki er
gert ráð fyrir að skógarfura
verði megintegund í nytja- og
kolefnisskógum hérlendis á
næstunni, hvað sem fjarlægari
framtíð kann að bera í skauti sér.
Pétur Halldórsson.
Skógarfura (Pinus sylvestris)
Hraust skógarfura í Bæjarbrekkunum á Akureyri, á að giska 70 ára
gömul, án allra merkja um furulús. Myndir / Pétur Halldórsson
Endurnýjun furuskógar í Norður-
Svíþjóð. Hrímið dregur fram
köngulóarvefinn sem ber vott um
grósku vistkerfisins.
Um það bil 95%
af mjólkinni,
sem framleidd er í
Nígeríu, kemur frá
hirðingjum sem fara um
með nautgripi sína eftir
veðri og aðgengilegum
gróðri.“
Sérhæfður kælibúnaður fyrir mjólkurbrúsa. Dæmi um einfalda lausn fyrir kælingu á 3-4 mjólkurbrúsum.
Myndir / SS