Bændablaðið - 09.02.2023, Síða 55

53Bændablaðið | Fimmtudagur 9. febrúar 2023
Í haust skilaði umboðsmaður
Alþingis afar athyglisverðu áliti
varðandi skyldur sveitarfélaga til
að smala ágangsfé.
Mátti skoða
álit hans sem
viss straumhvörf
gagnvart rétti
sauðfjáreigenda
til að beita lönd
annarra eða öllu
heldur réttleysi
þeirra til þess.
– Nú hefur
dómsmálaráðu-
neytið bætt um betur og tekið undir
sjónarmið umboðsmanns varðandi
túlkun laga sem lúta að lausagöngu
búfjár. Þetta tvennt, sem nefnt er hér að
ofan, gefur fyrirheit um að nú hilli loks
undir að í hönd fari gjörbreyttir tímar
varðandi landnotkun á Íslandi. Hér
er um túlkun á eignarréttarákvæðum
stjórnarskrárinnar að ræða og því ekki
neitt smámál sem í hlut á. Eðlilega
hafa orðið nokkrar umræður um
málið á spjallþráðum á netinu og
sýnist sitt hverjum. Það verður þó að
teljast með miklum ólíkindum þegar
yfirlögfræðingur Bændasamtakanna
(ætli séu margir lögfræðingar á
launaskrá hjá Bændasamtökunum?)
reynir í síðasta Bændablaði að
afvegaleiða umræðuna og verja
núverandi framkvæmd, þ.e. að sauðfé
geti lagt landið undir sig í 10–12 vikur
á ári og haft um það frjálsa för eins og
fuglinn fljúgandi.
Frá mínum bæjardyrum séð er um
grundvallarmál að ræða. Sjónarmiðið
snýst einfaldlega um vernd
eignarréttinda sem kveðið er á um
í 1.mgr. 72 gr. stjórnarskrárinnar
og beitingu heimilda löggjafans
til almennra eignaskerðinga. Til
að stjórnvöld geti beitt borgarana
eignarskerðingu þarf yfirleitt að
koma til eignarnáms að uppfylltum
ákv. lagaskilyrðum en einnig geta
komið til almennar eignarskerðingar
sem leitt geta af settum lögum.
Í báðum tilvikum þarf þó að vera
til staðar skýr lagaheimild og
skilgreind almenningsþörf. Hvorugt
á við í þessu tilfelli. Í gegnum tíðina
hef ég heyrt mörg rök sauðfjárbænda
fyrir lausagöngu. En málið snýst
ekki um hvort sauðfé hafi unnið sér
hefðarrétt, ekki um að landið sé annars
vannýtt, ekki um að gott sé að sauðfé
bíti úthaga því að það stuðli að meiri
kolefnisbindingu, ekki um hagkvæmni
sauðfjárræktar, ekki um hvort landið
haldist í byggð, ekki um hvort skógrækt
sé óæskileg, ekki um hvort sauðfjárbeit
í hallandi landi dragi úr líkum á
skriðuföllum og örugglega ekki um að
yfirlögfræðingur Bændasamtakanna
telji að fæðuöryggi þjóðarinnar standi
og falli með úthagabeit!
Við lagasetningu á síðustu öld,
voru aðstæður í landinu allt aðrar
en nú er. Í sveitum landsins var
fyrst og fremst stunduð kvikfjárrækt
og sauðfé á nær öllum bæjum og
hagsmunir einstakra landeigenda því
harla líkir. Sameiginleg sumarbeit
og sameiginlegar göngur þóttu
eðlilegar og hagkvæmar. Lítið reyndi
á aðra tekjuaflandi landnotkun utan
túnræktar, svo sem til skotveiða, ferða
á fjöll með ferðamenn, virkjanir,
skógrækt, beit stórgripa og nýtingu
lands undir byggð óháða hefðbundnum
búskap. Menn voru lítið að hugsa um
annað en vænleika fjárins af fjalli
og hugtök eins og stjórnarskrárvarin
réttindi mönnum lítt hugleikin. Það
stóð reyndar í boðorðunum að ekki
mætti stela en það var nú aðallega til
helgidagabrúks að veifa slíku.
En nú eru allar aðstæður verulega
breyttar. Þó stjórnvöld hafi ekki þekkt
sinn vitjunartíma, fyrr en e.t.v. nú í
kjölfar álits umboðsmanns, þá er því
miður ekki sjálfgefið að réttlætið nái
fram að ganga vandræðalaust. Hætt
er við að fram undan séu kærumál
og í framhaldinu dómsmál sem
að endingu enda mögulega fyrir
Mannréttindadómstólnum í Strassborg
sem getur ekki annað en fallist á sömu
rök og álit umboðsmanns byggir á.
Hætt er við að meðan stjórnvöld
ganga ekki fram fyrir skjöldu og taka
af öll tvímæli um bann við lausagöngu
búfjár, hangi sauðfjárbændur eins og
hundur á roði og þrjóskist við að
horfast í augu við breytta framtíð.
Sú breytta framtíð getur aðeins
verið á þann veg að ef ekki liggja
fyrir samningar allra hlutaðeigandi
landeigenda um sameiginlega
sumarbeit á landi sem hefur
náttúrulegar varnir, þá verður
sauðfjárbúskapur ekki stundaður
nema innan girðinga á landi sem
sauðfjárhaldarar hafa yfir að ráða.
Þetta er hinn blákaldi veruleiki
málsins, sársaukafullur sem hann kann
að reynast einstökum bændum.
Stefán Tryggva- og Sigríðarson,
yfirmaður sjálfs sín.

Alhliða fasteignasala
Kynslóða- / eigendaskipti bújarða
Stofnun og skráning landspildna og lóða
Loftur Erlingsson
Löggiltur fasteignasali
GSM 896-9565
loftur@husfasteign.is
Hús Fasteignasala · Austurvegi 26 · 800 Selfoss
Sími: 497 1155 · www.husfasteign.is
Varahlu�r í Bobcat
www.bkhonnun.is - sala@bkhonnun.is - Sími 571-3535
BJÁLKAHÚS - GARÐHÚS
Bjóðum fjölmargar gerðir garðhúsa. Þök, skýli, lítil og stór
bjálkahús. Pallaefni, girðingar og sauna tunnur.

Mjög góð verð og stuttan afhendingartíma.
Nú fyrst fer að þrengja að
sauðfjárbændum
Stefán Tryggva-
og Sigríðarson.
Spunanámskeið
Ullarselið á Hvanneyri heldur
spunanámskeið á Hvanneyri 25. og
26. febrúar n.k. kl. 13 – 17 báða dagana.
Verð 15.000.- Innifalið er kennsla
og ull sem er unnin á staðnum.
Eftir námskeiðið ættu þátttakendur að vera
sjálfbjarga við að spinna ull í band.
Skráningar og nánari upplýsingar
í s. 859-0259 eða á netfanginu ull@ull.is.
Síðustu vikur hefur verið tekist
á um fyrirkomulag við úthlutun
tollkvóta fyrir búvörur. Félag
atvinnurekenda hefur farið
mikinn í þeirri umræðu og fullyrt
að aðrar úthlutunaraðferðir,
einkum auðvitað ókeypis úthlutun,
myndu skila sér í lækkuðu verði
til neytenda.
En er það svo
að núverandi
fyrirkomulag
á útboði toll-
kvóta fyrir
búvörur hækki
verð þeirra til
neytenda?
Einföld hag-
fræði segir
okkur að svarið er afdráttarlaust nei.
Af hverju?
Örlítil markaðshagfræði
Ástæðan er sú að í grundvallaratriðum
ræðst verð á markaði af eftirspurn
neytenda og framboðnu magni. Magn
tollkvóta er fast. Því breytist framboð
viðkomandi búvara ekki hvernig
svo sem tollkvótunum er deilt út til
innflytjenda, að því gefnu að þeir séu
nýttir að fullu.
Þessa tiltölulega einföldu staðreynd
má leiða út með hjálp eftirspurnar- og
framboðsfalla úr markaðsfræðinni,
sjá meðfylgjandi mynd.Myndin lýsir
markaði fyrir einhverja búvöru. Hún
sýnir annars vegar eftirspurnarfall
neytenda eftir viðkomandi vöru
og hins vegar framboðið sem
samanstendur af innfluttu magni
samkvæmt tollkvótum að viðbættu
framboði innlendra framleiðenda.
Magnið samkvæmt tollkvótum er fast.
Innlenda framboðið vex með hækkandi
markaðsverði. Markaðsverðið sem
neytendur þurfa að greiða myndast þar
sem eftirspurnin er jöfn framboðinu.
Í myndinni gerist það við verðið p*.
Myndin sýnir glögglega að
markaðsverðið haggast ekki hversu
hátt verð innflytjendur greiða
fyrir tollkvóta eða hvernig þeim er
yfirleitt úthlutað svo framarlega sem
viðkomandi magn er flutt inn.
Gróði innflytjenda af því að nýta
tollkvóta ræðst hins vegar algerlega
af því hvað þeir þurfa að greiða
fyrir hann. Hann getur verið mjög
mikill ef þeir fá tollkvótann ókeypis.
Hann verður lítill sem enginn ef þeir
þurfa að kaupa hann fullu verði á
samkeppnismarkaði. Mismunurinn
rennur til seljanda tollkvótans,
þ.e. ríkissjóðs, og þannig óbeint til
skattgreiðenda/neytenda.
En dregur núverandi fyrirkomulag
á útboði tollkvóta fyrir búvörur
úr samkeppni við innlenda
búvöruframleiðslu?
Aftur er svarið nei. Samkeppni
innfluttra búvara samkvæmt
tollkvótum við innlenda framleiðslu
felst einvörðungu í stærð (magni)
tollkvótanna. Það er innflutta
magnið samkvæmt tollkvótum sem
skapar samkeppni við innlenda
framleiðendur og ræður því hversu
mikið markaðsverðið á viðkomandi
búvöru lækkar. Hversu mikið
innflytjendur greiða fyrir tollkvótana
og hvernig það verð er ákvarðað
breytir engu um þessa samkeppni
svo framarlega sem verðið er ekki
svo hátt að tollkvótinn sé ekki nýttur
til fullnustu.
Hitt er síðan annað mál, sem þó er
rétt að hafa huga, að vel framkvæmt
útboð á tollkvótum eykur samkeppni
um þá og auðveldar aðgang nýrra
innflytjenda. Hvort tveggja ýtir undir
að hagkvæmustu innflytjendur hverju
sinni annist þennan innflutning sem er
í samræmi við þjóðarhag.
Niðurstaða greiningar
Niðurstaðan er því sú að fyrir-
komulagið sem valið er við úthlutun
tollkvóta hefur engin áhrif á marksverð
vörunnar en stýrir fyrst og fremst því
hverjum ávinningurinn fellur í skaut.
Útboð kvótanna tryggir að samfélagið
(ríkissjóður) fá hluta hans í sinn hlut.
Erna Bjarnadóttir,
hagfræðingur hjá MS.
Tollkvótar og vöruverð til neytenda
Erna Bjarnadóttir.