Hinsegin dagar í Reykjavík - 01.08.2023, Qupperneq 54

54
Pétur: Þú leikur hlutverkið alveg í botn.
Kjartan: Hvaða hlutverk?
Pétur: Hommahlutverkið.

Kjartan: Ég er ekki að leika homma.
Ég er hommi.
– Pabbastrákur, Hávar Sigurjónsson.
Frá örófi alda hefur leiksviðið verið helg
vé, einskonar hliðarheimur þar sem allt
er mögulegt og reglur raun veru leik ans
falla úr gildi. Því er ekki að undra að
sviðs listirnar hafi alltaf heillað hinsegin
sam félagið og verið því griðarstaður.
Nú sem aldrei fyrr standa ís lenskar
svið slistir á tíma mótum. Kröfur um inn-
gildingu minnihlutahópa innan veggja
leik húsanna hafa sjaldan verið háværari
en nú og baráttu málin mörg. Þá er gott
að líta til sögunnar, horfa yfir farinn veg,
staðsetja okkur í samtímanum og velta
framtíðinni fyrir okkur.

Sviðslistirnar og hinsegin samfélagið
nærast á reynslu og þekkingu þeirra
sem á undan komu. Í því samhengi vil
ég benda á tímamótaviðtal Þorvalds
Kristinssonar við Viðar Eggertsson frá
árinu 1999 sem má finna á heimasíðu
Samtakanna ‘78 undir titlinum
„Leik hús gesturinn er hvorki tepra né
ein feldingur“.

Þessi grein er einskonar sjálfstætt
fram hald af ofangreindu viðtali. Hér er
ekki um að ræða ítarlega greiningu á
hin segin leikhúsi á Íslandi heldur djarft
valhopp á milli örfárra við komu staða.
Við drögum leiktjöldin frá, bjóðum öll
vel komin í leikhús til að upp götva fjöl-
breyti leika íslenskrar sviðslistasögu,
hvet jum rann sakendur til að gefa mála-
flokknum gaum og viðrum nokk -
rar skoðanir.
Falin og órannsökuð fortíð
Eins og fram kemur í viðtalinu við Viðar,
sem stofnaði EGG-leikhúsið 1981, var
leikur að kynhlutverkum og kynhegðun
hluti af íslenskri sviðslistamenningu frá
upphafi. Þar má helst telja kvenhlutverk
leikin af karlmönnum, til dæmis á með-
al nemenda Latínuskólans. Sú hefð
skapað ist að Grasa-Gudda í Skugga-
Sveini Matthíasar Joch ums sonar væri
leik in af karl manni, stundum með leik-
konu í hlutverki Gvends smala. Sömu-
leiðis mótaðist snemma sú lág kúru lega
hefð að skella karlmanni í kjól og gera
kvenlegan ef kreista þurfti hlátur upp úr
áhorfendum.

Leikir að kynjahlutverkum og kyn-
gervum í íslenskum sviðslistum eru
efni í heila bók en við höldum okkur við
einstök dæmi um þátttöku hinsegin
fólks og birtingarmyndir þeirra á ís-
lensku leiksviði. Þá er gott að byrja á
einni vinsælustu gamanleikkonu Íslands
á fyrri hluta 20. aldar, Gunnþórunni
Hall dórs dóttur, sem lék yfir 150 hlut-
verk á langri starfsævi og er einn af
stofnendum Leikfélags Reykjavíkur.
Hún og Guðrún Jónasson, borgar full trúi
Reykja víkur borgar, voru sambýlis konur
alla tíð við Amtmannsstíg 5, ráku saman
verslun og heimili steinsnar frá Iðnó og
Fjalarkettinum. Saga þeirra er að mörgu
leyti óskrifuð en áhrif þeirra á íslenskt
menningarlíf var töluverð, má geta þess
að þegar Gunnþórunn varð áttræð hélt
Þjóðleikhúsið hátíð henni til heiðurs.
Kvennasögusafn varð veitir skjala safn
þeirra beggja.
Þegar kemur að sviðsetningu á hin-
segin fólki er aðeins flóknara að fylla
inn í eyðurnar. Leiktextinn er auð-
vitað til staðar, sem dugar stundum,
en túlk un leikaranna er oftar en ekki
týnd sögunni. Þann 13. nóvember 1961
frum sýndi leikhópurinn Gríma Læstar
dyr eftir Jean-Paul Sartre í Tjarnarbíó.
Þetta laugardagskvöld birtist mögu lega
fyrsta lesbían sem karakter í ís lensk ri
leiksýningu. Kynhneigð Ines fer ekki á
milli mála í leikverkinu en engin önnur
en goðsögnin Kristbjörg Kjeld lék
hlutverkið.
Stór þáttur í mínu starfi við Leik minja-
safnið er að rannsaka íslenska sviðs-
listasögu og skrásetja. Hljóð upptökur
af eldri leiksýningum eru ómetan leg
heimild um listrænar ákvarð anir og
túlkanir, sem stundum koma flatt upp
á mann. Þann 17. mars 1964 frumsýndi
Leikfélag Reykjavíkur þrjú stutt leikrit
eftir Dario Fo undir titli num Þjófar, lík
og falar konur sem sló í gegn. Í þriðja
leikritinu, Nakinn maður og annar í
kjólfötum, má finna ansi merki legt
augnablik.
Sigríður Jónsdóttir
HINSEGIN
Á ÍSLANDI
SVIÐSLISTIR
Leyndardómar
fortíðarinnar og
listrænt hugreki