Bókasafnið - 01.01.2004, Blaðsíða 22

Aðgangur
Tilvist sérhvers þjóðbókasafns byggist annars vegar á
safnkostinum og varðveislu hans og hins vegar á
góðum aðgangi að honum. Vefsafn er engin undan-
tekning en það er ekki sjálfgefið hvernig aðgangi
skuli háttað því um er að ræða sjálfstæðan stafrænan
miðil og erfitt að veita samskonar aðgang og að
hefðbundnu safnefni. Efnið höfðar bæði til fræði-
manna og almennings en aðgangur verður að vera
samkvæmt réttmætum þörfum og höfundarréttar-
lögum. Því þarf að tryggja að reglum verði fylgt en
tilsvarandi við annað efni er ekki gert ráð fyrir að
tekið verði gjald fyrir aðganginn. Ennfremur verður
að tryggja að ekki verði hægt að misnota vefsafnið til
að fá aðgang að efni sem eingöngu er til afnota gegn
gjaldi.
Bókasöfn leggja mikla áherslu á bókfræðilega
skráningu safnkostsins og því er eðlilegt að skoða
hvort hægt er að beita þeirri aðferð við vefsafn. Bók-
fræðileg skráning er tímafrek en vissulega möguleg ef
safnið er mjög lítið, t.d. eins og í Ástralíu þar sem
vefsafnið er hluti af áströlsku bókaskránni og í
Library of Congress þar sem um er að ræða tak-
markað efni. Þegar vefsafnið verður mjög fjölbreytt
og stórt eins og það íslenska er bókfræðileg skráning
alltof tímafrek og verður því að nota aðrar aðferðir en
það varð einmitt niðurstaðan í lokaskýrslu [12]sem
gerð var um Minerva verkefnið hjá Library of
Congress. Þess ber einnig að gæta að áhugasvið þeirra
sem væntanlega hafa áhuga á að fá aðgang að
vefsafninu eru margvísleg. Almenningur, fræðimenn,
blaðamenn og fleiri hafa áhuga á efnisinnihaldi
vefsafnsins og munu hafa þörf fyrir að skoða það í
tíma og rúmi. Sumir notendur hafa áhuga á að
rannsaka miðilinn sjálfan og þróun hans, og aðrir
hafa áhuga á að rannsaka vefsafnið m.t.t. þeirra
margvíslegu gagna sem þar er að finna og draga
þaðan fram ýmsa tölfræði og gögn, hvort heldur er í
fræðilegum- eða viðskiptalegum tilgangi. Safnið þarf
að huga að því hvernig það verði framkvæmt, t.d.
hvort það veitir ákveðna þjónustu á þessu sviði. Fyrir
umsjónarmenn vefsafnsins er aðgangur bráðnauð-
synlegur til að þeir geti fylgst með hvernig til tekst
með að safna efni Vefsins.
Eins og áður er getið ákváðu norrænu þjóð-
bókasöfnin árið 2000 að sameinast um að þróa forrit
(NWA) og aðferðir til að veita aðgang að vefsafni sem
byggir á sömu aðferðum og notaðar eru við aðgang að
Vefnum. Allur texti sem finnst í þeim vefskjölum sem
safnað hefur verið, hvort sem þau eru á HTML eða
öðru lesbæru formi eða hluti af myndskjölum, er
dreginn út og fluttur í sérstaka skrá sem notuð er til
að gera efnisyfirlit yfir allan textann. Til er fjöldi
forrita til að gera efnisyfirlit yfir vefsíður, en fæst
þeirra er hægt að fá til afnota og ráða mörg þeirra
jafnvel ekki við það mikla gagnamagn sem um ræðir.
NWA verkefnið notar leitarforrit frá norsku fyrirtæki,
Fast Search & Transfer (FAST) [13] og hefur það verið
aðlagað að þörfum NWA svoþað ráði við margar
útgáfur af sömu vefsíðunum. Einnig var hannað
vefviðmót sem gerir kleift að leita í efnisyfirlitinu og
skoða hvaða vefsíðu sem er.
Forritin eru tilbúin og er verið að setja þau upp í
Landsbókasafni og á hinum Norðurlöndunum og eru
þau til frjálsra afnota fyrir alla. Þessi aðgangur gefur
notanda kost á að leita í vefsafninu á sama hátt og
hann er vanur á Vefnum en til viðbótar kemur að
hann getur fylgt vefslóðum eða málefnum yfir
ákveðið tímabil eða skoðað ákveðið þversnið af
Vefnum. Eftirfarandi er dæmi um hvernig viðmótið
lítur út.
Á myndinni sést að leitað hefur verið eftir
strengnum „nyheter nosp“ og hafa fundist 13 vefskjöl
sem innihalda strenginn í 3 vefslóðum (URL). Notandi
getur valið að skoða hvaða skjal sem er.
Mynd 2
Þegar ákveðið vefskjal er valið (t.d. 1. frá 2002-11-
12) birtist það ásamt tímastiku sem gefur kost á að
fylgja vefskjalinu fram og aftur í tíma. Einnig er hægt
að fylgja hvaða vefslóð sem er í skjalinu.
Mynd 3
Fyrir þá sem hafa áhuga á vefsafninu sem gagna-
safni þarf að búa til ýmis greiningarforrit og - tól þar
sem beitt er tölfræði og greiningaraðferðum til að ná
fram gögnum og upplýsingum. Dæmi um afurð sem
20
BÓKASAFNIÐ 28. ÁRG. 2004