Bókasafnið - 01.01.2004, Blaðsíða 41

unlimited Iiability, needs a concession, by the Ministry of
Commerce, ifthe persons involved are non-residents.
Hvað jafnréttismeðferð áhrærir segir ráðuneytið:
„Þá heitir ísland því að veita jafnréttiskjör (National
Treatment) þeim erlendu aðilum sem hér veita bóka-
safnsþjónustu nema hvað varðar þann möguleika að
hljóta niðurgreiðslur eða annan fjárhagslegan stuðn-
ing. Á því sviði áskilja íslensk stjórnvöld sér rétt til að
beina slíkum ívilnunum til innlendra aðila." Jafn-
réttismeðferð þýðir í raun að ekki má mismuna inn-
lendum og erlendum aðilum á sömu sviðum í neinu.
Hefði þessi skilyrðing ekki verið sett í skuldbind-
ingaskrána ættu erlend fyrirtæki eða aðilar sem hér
vildu stofna bókasafnsútibú sama rétt á „niður-
greiðslum eða öðrum fjárhagslegum stuðningi" og
innlendir. Það má skjóta því inn að væntanlega hefði
þessi skilyrðing eða varnagli verið óþarfur ef að GATS
næði ekki til opinberrar þjónustu eins og haldið er
fram, bókasöfn eru jú að yfirgnæfandi leyti á vegum
opinberra aðila.
Að þessari skilyrðingu slepptri eiga erlendir aðilar
allan saman rétt og innlendir á sviði bókasafns-
þjónustu. Engin frekari vörn er sett upp fyrir innlend
bókasöfn.
Þá ber að hafa í huga að allar frekari samninga-
viðræður vegna GATS-samningsins ganga út á það
annars vegar að bæta við nýjum þjónustugeirum
undir samninginn og hins vegar að taka í burtu þær
skilyrðingar sem ríki hafa þegar sett í skuldbind-
ingaskrár sínar. Þessir varnaglar varðandi bókasafns-
þjónustu eiga því eðli málsins samkvæmt undir högg
að sækja því að samningurinn gerir í raun ráð fyrir að
þeir verði fjarlægðir en ekki efldir.
Loks er vert að hafa í huga að takmarkanir þær
sem settar eru í skuldbindingaskrána vegna bóka-
safnsþjónustu, varða réttinn til þess, eins og ráðu-
neytið segir, að bókasöfn hljóti „niðurgreiðslur/fram-
lög eða annan fjárhagslegan stuðning." Er þá rétt að
benda á orðalag í láréttu skuldbindingaskránni, en
þar segir: Rétturinn til niðurgreiðslna kann að vera
bundinn við lögaðila á íslandi. (Eligibility for sub-
sidies may be limited to juridical persons established
within the territory of Iceland). Hér er ekkert kveðið
upp úr um að erlendir aðilar kunni ekki að fá að njóta
sömu réttinda. í öðru lagi, sem ekki er síður mikils-
vert að hafa í huga í þessu sambandi er það sem
kemur fram í fyrstu neðanmálsgreininni í Láréttu
skuldbindingnunum en þar kemur fram að enn hafi
ekki verið skilgreint hvað sé átt við með „niður-
greiðslur" - fjárstuðningi eða subsidies. (*1) The.
definition of subsidies remains to be determined in the
context o/ negotiations under Article XV o/ the GATS.)
Þessari vinnu er enn ekki lokið og því er ekki vitað
hvernig skuli farið með niðurgreiðslur-fjárstuðning
almennt undir GATS-samningnum. Því er alveg óljóst
hvort þessi skilyrðing íslenskra stjórnvalda varðandi
bókasöfn fái staðist í framtíðinni. Niðurstaðan gæti
því orðið sú að þessar niðurgreiðslur séu óheimilar og
innlend bókasöfn verði að keppa á jafnréttisgrund-
velli við útibú eða ný fyrirtæki erlendra aðila. Annað
hvort njóta allir niðurgreiðsla eða enginn. Hættan
sem í því er fólgin fyrir innlend bókasöfn í þeirri
mynd sem við þekkjum þau í dag er augljós. Engar
kröfur eru gerðar til þess að bókasafn erlendra aðila
skuli uppfylla einhverjar sérstakar lágmarkskröfur
um bókasöfn af því tagi sem við íslendingar höfum
vanist að telja eðlilegar til slíkra stofnana. Erlend
bókasöfn geta hæglega fleytt rjómann ofan af
„vinsæla bókamarkaðnum" og þarf ekki að leggja sig
sérstaklega eftir innlendum höfundum, fræðibókum,
gömlum bókalagerum o.s.frv.
Með vísan til að þess að innlend bókasöfn séu á
snærum hins opinbera og megi því ekki standa í
samkeppni við einkarekstur þá þrengir það að
þjónustuframboði þeirra og möguleikum á að skapa
sér sértekjur, sem er krafa sem verður æ háværari.
Hægt væri að benda á ýmis fleiri sértæk atriði sem
þyrftu nánari skoðunar við, en rétt er að benda á hin
almennu viðhorf sem koma fram í aðgerðum ríkis-
stjórnarinnar. Bókasöfn gegna samfélagslegu hlut-
verki á meðan GATS-samningurinn ýtir á lausnir hins
frjálsa markaðar og er þar með í mótsögn við þau
samfélagslegu markmið sem sett voru með opin-
berum bókasöfnum. Hér er því um stóra pólitíska
ákvörðun og í raun stefnubreytingu að ræða. Hvar má
finna þeim aðgerðum stoð í skýringum stjórnvalda?
Að lokum stuttlega um opinbera geirann. Þegar ég
sagði að öll þjónusta félli undir GATS þá er þar ein
undantekning að því sem virðist, þjónusta sem veitt
er af opinberum aðilum. En hér er ekki allt sem sýnist
og hart er deilt um túlkun ákvæða sem þetta varðar.
Forráðamenn WTO halda því stíft fram að öll þjón-
usta á vegum stjórnvalda sé undanþegin ákvæðum
GATS. Þannig var haft eftir Mike Moore aðalfram-
kvæmdastjóra WTO í The Guardian 26. feb. 2001:
„GATS explicitly excludes services supplied by govern-
ments". í sjálfum GATS-samningnum segir hins vegar
í Gr.I:3: „For the purposes of this Agree-
ment....“services“ includes any service in any sector
except services supplied in the exercise of
governmental authority; ..”a service supplied in the
exercise of governmental authority” means any
service which is supplied neither on a commercial
basis, nor in competition with one or more service
supplier." Hvorki „on a commercial basis“ né „in
competition with one or more service supplier" er
frekar skilgreint í GATS-samningnum.
Túlkun þessara ákvæða er mjög mikilvæg og hefur
hugsanlega mjög mikil áhrif á mögulega stefnu
stjórnvalda á hverjum stað. Það sem virðist ljóst er að
öll þjónusta sem veitt er á viðskiptalegum grunni eða
í samkeppni við einn eða fleiri aðila, sama hvort þeir
BÓKASAFNIÐ 28. ÁRG. 2004
39