Læknaneminn - 01.06.1970, Blaðsíða 31

LÆKNANEMINN
um hinnar sjálfstæðu atburða-
keðju, sem liggur hrifspennu til
grundvallar, að hún hleypir af stað
sams konar atburðarás í næsta ná-
grenni sínu; hún fæðir af sér aðra
slíka og svo koll af kolli. í þeim
skilningi breiðist hrifspenna út. Á
þann hátt kemst taugaboð til skila,
áreiti flyzt frá endaplötu út í
frumu þverrákaðs vöðva, og
gangráður hjartans kemur skila-
boðum sínum á framfæri við ein-
stakar hjartafrumur. 1 öllum
þessum tilfellum eru grundvallar-
atriði útbreiðslunnar eins, og skal
þeim stuttlega lýst.
Á þeim hluta frinnuhimnu, þar
sem eitthvert áreiti hefur hleypt
hrifspennu af stokkunum, verður
ytra borð frumuhimnunnar nei-
kvætt miðað við næsta nágrenni
sitt, en innra borðið hins vegar
jákvætt miðað við innra borð
frumuhimnunnar í kring. Lítið
staðbundið rafsvið myndast því,
sem veldur elektrótóniskum raf-
straumi. Stefna hans er frá já-
kvæðu svæði til neikvæðs og því
gagnstæð á ytra og innra borði
frumuhimnunnar. Slíkur straum-
ur eða hleðsluflutningur veldur
spennufalli, sem nægt getur til að
vekja aðra hrifspennu. Að sjálf-
sögðu verka kraftar rafsviðsins
til allra átta, en ástæða þess, að
hrifspenna hefur ákveðna út-
breiðslustefnu, er einfaldlega sú,
að sá hluti frumuhimnunnar, sem
hrifspennan hefur síðast lagt að
baki, er refrakter, þ. e. ófáanleg til
að taka þátt í sköpun hrifspennu.
Er frumuhimnan talin vera ref-
rakter, þegar PK er hátt, en PNa
mjög lágt (mynd 4).
Mergslíðraðar taugafrumur
njóta nokkurrar sérstöðu í flutn-
ingi sínum á taugaboðum fyrir þá
sök, að þær eru klæddar öflugu
einangrunarefni alls staðar nema
27
á nodi Ranvier. Af því leiðir, að
rafsvið það, sem myndast um-
hverfis hverja hrifspennu, veldur
ekki verulegu spennufalli nema á
næsta mergslíðurslausa himnu-
hluta. Taugaboðið stekkur þannig
á milli nodi Ranvier og fær fyrir
bragðið miklu hraðari útbreiðslu
en þegar mergslíðurslausar frum-
ur eiga í hlut og jafnframt sparast
mikil orka. Önnur atriði, sem áhrif
hafa á hraða útbreiðslu hrif-
spennu, eru þvermál viðkomandi
frumu, þéttnifallandi Na+ og
hvíldarspennan, sem hún býr við.
Með auknu þvermáli verður innra
viðnám frumunnar minna og
hleðsluflutningur í hverju rafsviði
því þeim mun hraðari. Eftir því
sem þéttnifallandi og hvíldar-
spenna eru hærri þeim mun öflugri
verða kraftar þeir, er knýja Na+
inn í frumuna, þegar hrifspenna
ríður af. Afskautun gengur því
hraðar og veldur fyrr falli himnu-
spennu í nágrenninu. Endanleg út-
koma verður hraðari útbreiðsla
hrifspennu.
Um hjartað.
Grundvallarlögmál þau, sem að
framan hafa verið rakin, gilda
jafnt um starfsemi vöðva- og
taugafrumna. Báðir flokkar hafa
þó sín raflífeðlisfræðilegu sér-
kenni, og innan þeirra ríkir einn-
ig mikil f jölbreytni. 1 stuttri grein
er ekki unnt að rekja sögu allra
frumuhópa, sem hafa mismunandi
raflífeðlisfræðilega hegðan, en
þar eð frumur hjartans hafa um
margt sérstöðu hyggjumst við
takmarka fyllri frásögn við raf-
lífeðlisfræði hjartans.
Tvennt er það, sem einkum sér-
kennir hrifspennu í frumum
hjartans (mynd 5).
1. Mjög hæg endurskautun, sem
hefur í för með sér langvarandi