Læknaneminn - 01.06.1970, Blaðsíða 47

LÆKNANEMINN

dreifing á 5738 niðurstöðum
brjóstmælinga á skozkxnn her-
mönnum.
Á öðrum fjórðungi 19. aldar er
farið að stofna hagstofur víða í
Evrópu. Á Bretlandi er stofnuð
„General Register Office“ árið
1836. Þeirri stofnun veitti for-
stöðu William Farr (1807—83) í
meir en mannsaldur, og hóf hann
brezka líftölfræði til mikils álits.
Á þessum árum hefst einnig stofn-
un tölfræðifélaga og upp úr miðri
19. öld voru haldin fyrstu alþjóða-
þing um tölfræði, og tölfræðileg
vandamál voru rædd á þingum um
heilsufræði og „demography".
Árið 1840 kom út bókin „Princi-
pes generaux de statistique
médicale" eftir tölfræðinginn
Gavarret. Þar er að finna einfalda
framsetningu á grundvallarreglum
líkindareiknings og sýnt fram á,
hvernig nota megi þær við töl-
fræðilegar athuganir. Bók þessi
vakti ekki verðskuldaða athygli.
1 yfirliti þessu má nefna Dan-
ann H. Westergaard og rit hans
„Die Lehre von der Mortalitát
und Morbiditát", sem kom út í
Jena árið 1882. I bók hans er sér-
stakur kafli um Færeyjar, Græn-
land og ísland (88).
Á seinni hluta 19. aldar komst
verulegur skriður á notkun töl-
fræði og stærðfræði við úrvinnslu
á niðurstöðum mannfræðimælinga
(e. anthropometry). Er það eink-
um að þakka Englendingnum
Francis Galton (1822—1911) og
yngri samstarfsmönnum hans,
þeim Karli Pearson (1857—1936)
og W. F. R. Weldon (1860—1906).
Galton gerði umfangsmiklar mæl-
ingar á Englendingum og fann
upp fylgnistuðulinn (e. correlation
coefficient) árið 1888 til upp-
götvunar á líffræðilegu sambandi
milli ólíkra stærða. Weldon var
prófessor í líffræði. Hann ritaði
árið 1890 fyrstu vísindagreinina
um líffræðilegt vandamál, þar sem
fjallað var um aðra tegund en
homo sapiens og jafnframt beitt
tölfræði við lausn verkefnisins.
Pearson var prófessor í stærð-
fræði og einn af upphafsmönnum
nútíma hagnýtrar tölfræði. Hann
fann upp 72-prófunina árið 1900,
en það er sú tölfræðileg prófun
(e. statistical test) sem allir lækn-
ar þyrftu að geta notfært sér,
enda algengt í tímaritsgreinum
um læknisfræði. Þessir menn tóku
upp orðið „biometry" og notuðu
það yfir allar líffræðilegar mæl-
ingar og úrvinnslu á niðurstöðum
slíkra mælinga. Einnig beittu þeir
sér fyrir útgáfu tímarits, sem hóf
göngu sína árið 1901 og nefndist
Biometrika. I dag er þetta tímarit
eitt hið virtasta sinnar tegundar
og fjallar um tölfræði og notkun
hennar aðallega innan líffræðinn-
ar.
Rannsóknir sænska grasafræð-
ingsins Linné (1707—78) á ein-
kennum tegundanna vöktu mikla
athygli. Frakkinn Lamarck (1744
—1829) var einn af þeim fyrstu,
sem gaf ákveðna skýringu á
breytileik einstaklinga sömu teg-
undar. Geysileg-ur áhugi vaknaði
um miðja 19. öíd á þjóðfélagsfræði
og þróun mannkyns, þegar Charles
Darwin (1809—82) setti fram
þróunarkenningu sína. Galton,
sem var frændi Darwins, tók til
við mannfræðimælingar sínar
eins og fyrr getur. Auk þess gerðu
Galton og féiagar hans ýmsar sál-
fræðilegar prófanir og fundu upp
aðferðir til þess að meta niður-
stöður þeirra (e. scaling met-
hods). Úr þessum jarðvegi spratt
ný fræðigrein, er Galton nefndi
eugenics og skilgreindi þannig:
„Eugenics is the study of agencies