Læknaneminn - 01.06.1970, Page 75

LÆKNANEMINN
65
ofan fosfórsýra. Hún er þar ester-
bundin glýserólinu, svo að þar
verða því aðeins tvær fitusýrur
og ein fosfórsýrusameind bundin
við hverja glýserólsameind. Líka
getur fosfórsýran tengzt öðrum
mólekúlum þannig, að hluti móle-
kúls þess, sem úr verður, sé pól-
aður, en hinn ópólaður. Þessi eig-
inleiki fosfólípíðanna að hafa bæði
hluta mólekúls, sem klofnar í jón-
ir og gerir þann hluta mjög pól-
aðan, og arman hluta, sem er ópól-
aður, gerir þessi efni fær mn að
vera í nánu sambýli við vatn og
líka við aðra lípíða.
Sterarnir í blóðinu eru margvís-
legir. Þar eru hin alkunnu stera-
hormón á floti, en kólesterólið er
þó eina efnið af þessum efnaflokki,
sem nokkuð kveður að, hvað magni
viðvíkur.
Lípóprótein.
Samkvæmt eðli og skýrgrein-
ingu lípíða eru það efni, sem leys-
ast upp í ópóluðum upplausnar-
efnum og gæti því virzt harla
óeðlilegt, að þau væru í serum,
þar eð upplausnarefnið er þar hið
mjög pólaða vatn. En við þessu
hefur fundizt ráð. Lípíðarnir
tengjast próteinum, sem halda
þeim á floti. Próteinin eru lípíðun-
um eins konar bjarghringir, sem
halda þeim á floti og fleyta þeim
um blóðið. Líka koma fosfórsýru-
mólekúl fosfólípíðanna í góðar
þarfir sem tengiliðir við vatnið.
Lípópróteinin hafa verið flokk-
uð eftir því, hve hratt þau botn-
falla í hraðskilvindu. Stundum er
talað um alfa og beta lípóprótein,
og eðlisþyngd þeirra er misjöfn,
stundum er aðeins talað um „mjög
eðlislétt lípóprótein“, „eðlislétt
lípóprótein" og „eðlisþung lípó-
prótein." Er þessum hlutum fundn-
ar hæfilegar skammstafanir, og
hver hluti hlutaður í marga undir-
hluta.
1 lípópróteinunmn hefur pró-
teinið lagzt eins og þunnt lag ut-
an um örsmáa fitudropa, ef til vill
er líka lagskipting í þessu þar sem
prótein og fita liggja í lögum.
Lípíðarnir í lípópróteinunum eru
svo blanda af öllum hinum
fyrrnefndu tegundum lípíða.
Þar eru þríglýseríðar, fosfó-
lípíðar og kólesteról. Hlutfall-
ið á milli þessara efna breyt-
ist svo á athyglisverðan hátt
með auknum eðlisþunga. I
þeim léttustu er hlutfallslega
minnst prótein og minnst kól-
esteról, í þeim eðlisþyngstu hefur
þetta breytzt þannig, að nú er
hlutur próteins og kólesteróls orð-
inn meiri en í þeim léttustu, þó
svo að kólesterólið nái mestu
prósentumagni í lípíðahópnum í
þyngsta hluta hinna léttu lípópró-
teina. Blóðlípíðarnir eru þannig
bundir próteini, svo að mæling á
lípópróteini felur í sér mælingu á
lípíðum blóðsins.
Eftir fituríka máltíð berst fit-
an út í blóðið í smádropum, en um-
myndast ekki þegar í stað í hin
eiginlegu lípóprótein, þó að hver
dropi dragi að sér próteinlag.
Þessi hlutur blóðlípíðanna nefnist
kýlómíkrónar.
Miklu auðveldara og ódýrara er
að skilja lípópróteinin niður í
hluta með rafdrætti (elektró-
foresis) heldur en með hraðskil-
vindu. Fredriksson í U.S.A. hefur
unnið mikið á þessu sviði og
skrifað um aðgreiningu á lípópró-
teinum með rafdrætti og klíniskt
gildi þess.
Frjálsar fitusýrur.
Ekki má gleyma þessum hluta
lípíða blóðsins. Meiri hluti allra
fituflutningana milli vefja og