Læknaneminn - 01.12.1978, Page 47

Minni og minnistruflanir
Ernir Snorrason sálfræðingur
Inntfangur
Minni og minnisferli eru hornsteinar skipulagðrar
hegðunar. An þess eiginleika að geyma upplýsingar
til frekari samanburSar og úrvinnslu er maðurinn
leiksoppur kringumstæðnanna. Vel þekkt fyrirbrigSi
hjá eldra fólki er nokkur skerðing á þeirri hæfni að
muna atburði líðandi stundar. Betra minni er hins
vegar til staðar á atburðum æsku og uppvaxtarára.
Sumt eldra fólk virðist því lifa nær eingöngu í for-
tíðinni. Minni okkar setur okkur ákveðin takmörk,
þannig aS við lífum í þeim tíma sem það nær yfir.
Þótt nokkur minnisskerðing sé fastur fylgifiskur ell-
innar, er ekki þar með sagt að skyndilega aukin
gleymni sé eðlileg jafnvel hjá eldra fólki.
Minnistruflun af einhverju tagi er algeng kvört-
un. Oft kemur í Ijós viS athugun, að þessi aukna
gleymska er ýmist af mismunandi gerð eða ekki
minnistruflun nema óbeint, heldur skerðing á skipu-
lagi hegðunar. Nánari athugun á eðli slíkra kvart-
ana hefur mikla klíniska og topologiska þýðingu,
bæði til skilnings á hegðun sjúklings og eins á eðli
sjúkdóms. En til að unnt sé að koma við slíkri grein-
andi athugun á minnistruflunum, verður að vera
fyrir hendi nokkur hugmynd eða líkan af því, hvern-
ig minnisstarfsemin hjá heilbrigðum manni er. En
nútíma tilraunasálfræði hefur fengist mjög við að
skýra þann þáttinn. Hins vegar verður að vera til
staðar nokkur hugmynd um hvernig minnisferli
truflast á mismunandi vegu eftir því hvaða starf-
ræna kerfi (functional system) í heila er skert og
jafnframt hvernig unnt er að prófa slíkar truflanir.
Þessi síðastnefndi þáttur hefur m. a. verið verkefni
taugasálfræði á seinustu árum.
Efni þessarar greinar er að fjalla nokkuð unl
báða þessa þætti, þótt meira rými verði varið til þess
síðarnefnda og aðaláhersla lögð á klíniska hlið
málsins, en minna lagt upp úr því aS ræða náið
kenningar, sem settar hafa verið fram á allra sein-
ustu árum.1
Það sem aðskilur þær hugmyndir er fram hafa
komið hjá ýmsum fræðimönnum á seinni árum
varðandi minni og gleymsku frá því er álitið var í
Iok 19. aldar og byrjun þeirrar 20., en skipulagðar
rannsóknir á minnisferlum eru varla eldri, er ekki
síst það, að nú er álitið að mismunandi stig minnis-
starfsemi séu allmörg flóknari ferli en álitið var og
þarfnist skýringar á öllum stigum þess.
Tilkoma rafeindaheila og véla er vinna úr, geyma
eða muna upplýsingar, hefur einmitt skýrt verulega
þær nauðsynleguslu forsendur, sem fyrir hendi
þurfa að vera, til að slík starfsemi geti yfirleitt átt
sér stað. ViS tilkomu raunhæfari vélrænna líkana
hefur enn frekar skýrst hversu óréttmælt er að að-
skilja fullkomlega fyrirbrigði eins og skynjun, at-
hygli og minni. En þetta þrennt starfar í reynd sem
heild og eru mismunandi hliðar á almennri úr-
vinnslu og geymslu upplýsinga, þ. e. við getum ekki
munað nema það sem fer um skynfærin, og á þeirri
leið verða upplýsingarnar fyrir ýmsum breytingum
sem eru í röklegum tengslum hverjar við aðra, eins
og þegar verið er að mata rafeindaheila með upp-
lýsingum jiarf fyrst að „þýða“ upplýsingarnar á mál
sem rafeindaheilinn ,,skilur“. ÞaS sem hér fer á eft-
ir er nokkur umfjöllun um minni og gleymsku yfir-
leitt, síðan minnistruflanir og heilaskemmdir, og að
lokum minnispróf.
IIi n ii i og tfleymska
Ýmis orð í daglegu máli lýsa mismunandi minnis-
starfsemi og er þá sjálfsagt gert ráð fyrir breytileg-
um aðferðum við að muna. TalaS er um að þekkja
(aftur) einstakling eða hluti, hins vegar að rifja
upp. Upprifjun virðist vera meira viljað átak heldur
en að þekkja aftur eða kennsl. En kennsl virðast
auðveldari en upprifjun.
læknaneminn
37