Læknaneminn - 01.10.1979, Page 38

stokkum, sem ekki leiða til eggleysis, en geta engu
að síður valdiS ófrjósemi. Þetta gildir um veiklun á
gulbúi (corpus luteum insufficiens) með styttu drift-
arskeiði.
Þáltur eggjaleiðara
Hindrun á leið eggsins er ein algengasta orsök
ófrjósemi (25-35%). Þessi hindrun stafar í lang-
flestum tilfellum af samvöxtum, en þeir aftur af
bólgusjúkdómum.
Reyndar geta skurðaðgerðir valdiö samvöxtum,
og einnig innri blæðingar (gulbúsblæðing, endo-
metriosis), en það er fátíðara.
Botnlangabólga, sýking eftir fósturlát og fæðingu
(abortus septicus, febris puerperalis) valda samvöxt-
um í lífhimnu grindarholslíffæra og hindra þannig
eðlilega hreyfingu eggjakerfanna og flutning eggs-
ins að trektaropi (fimbria) eggjaleiðarans. Bólga í
eggjaleiðurum (non-specifisk salpingitis), veldur
sams konar samvaxtamyndunum, en lekandabólga er
meira bundin við innri slímhúð (endosalpingitis)
og veldur þar stíflu. Berklar eru nú fáséðir sem or-
sök ófrjósemi og sama er um s.k. „salpingitis isth-
mica nodosa“, sem einkennist af þykkni og hnúðum
í legenda túbanna, af ókunnum orsökum.
Loks eru hugsanlegar hindranir án samvaxta.
Þannig geta krampa-samdrættir lokað mótum legs
og túbu, en þekking á þessu fyrirbæri er skammt á
veg komin.
Þáltur legs og legganga
Tíöustu kvillar í legi, svo sem legskekkja, vöðva-
æxli (myoma) og meðfæddir gailar eru að jafnaði
ekki valdar ófrjósemi. Þetta er þó ekki algild regla
og meðferð getur verið réttmæt, einkum ef aðrar
ástæður finnast ekki. Sjaldgæfir sjúkdómar í legi,
eins og berklar og samvextir (Asherman), valda
ófrjósemi.
Truflun á kynvökum (hormónum) veldur m. a.
stöðvun á vaxtar- og driftarskeiðsþroska legbols-
slímunnar. Gera rná ráð fyrir minnkaðri frjósemi af
þeim sökum, en hins vegar tekst oft hreiðrun (nida-
tion) utanlegs.
Yið egglos opnast leghálsgöngin, slímið í þeim
verður þunnt, tært og rennandi og sýrustig lágt.
Þessar hreytingar verða vegna áhrifa östrogens (egg-
búsvaka). Við vöntun á því verður leghálsinn grann-
ur, stífur og göngin þröng. Heilbrigður legháls svar-
ar þá östrogengj öf, í lágum skömmtum (ekki egg-
los-hindrandi).
Ýmsir kvillar í leghálsi geta valdið hindrun. Má
þar nefna þrengsli eða algera lokun, vegna með-
fædds galla, skemmda eftir fæðingu eða aðgerð
(koagulation, konisation). Eins getur æxli lokað
leiðinni (polypus, myoma).
Bólga getur valdið þrengslum og gröftur í sumum
tilvikum óhagstæðu pH, en meginreglan er þó sú, að
venjuleg langvinn bólga (cervicitis chronica) er ekki
ófrjósemivaldur.
I leggöngum koma fyrir missmíð (stenosis, atre-
sia) og eins geta æxli hindrað eðlilegar samfarir.
Idins vegar er bólga (kolpitis) ekki ófrjósemivaldur,
né heldur of hált sýrustig, eins og áður var taliö.
Onœmisþáttur
I litlum hluta ófrjósemi-tilfefla, einkum þar sem
engin önnur orsök finnst, leiða ónæmisrannsóknir í
ljós mótefni gegn sæðisfrumum. Þau finnast hjá
körlum í sæðisvökvanum og hjá konum í legháls-
slími, en einnig í blóðvatni (sermi) og valda sam-
loðun sæðisfruma (agglutination).
Slík mótefni hjá konu hindra ferð sæðisfruma og
má sýna fram á það með sérstöku prófi (sperm
penetration test).
Sterameðferð hefur verið reynd og einnig að nota
smokk við samfarir nokkra mánuði, en tæknifrjóvg-
un kemur einnig til greina (vide infra).
Ymislegl
Fátítl mun nú, að jómfrúr leiti læknis vegna ófrjó-
semi, en áður var fáfræði algeng. Ofnotkun lyfja og
áfengis er á hinn bóginn ennþá alltíöur þáttur við
ófrjósemi, bæði hjá körlum og konum. Tíðar sam-
farir verka ekki meinlega, eftir því sem best er vitað,
of strjálar samfarir eru það hins vegar. Fullnæging
(orgasmus) konunnar er ekki nauðsynlegt skilyrði.
Stundum hafa konur áhyggjur af því að sæðið renni
of fljótt út (effluvium seminis), en það er ekki taliö
koma að sök. Ávallt verður nóg eftir.
Sálræni þátturinn er ávallt nokkur við ófrjósemi,
en vandmetinn. Spenna og kvíði valda hugsanlega
krampa-samdrætti í kynfærum. Sú fullyrðing, að
28
LÆKNANEMINN