Læknaneminn - 01.04.1988, Blaðsíða 22

- Slökunarboð æðaþels -
Endothelial-derived relaxing factor
Magnús Karl Magnússon læknanemi.
INNGANGUR
Á síðustu árum hafa menn í
auknum mæli gert sér grein fyrir
mikilvægi æðaþels (e. endothel) í
stjómun á æðavídd, sérstaklega
eftir uppgötvun á efni sem það
gefur frá sér og hefur verið kallað
endothelial-derived relaxing
factor (EDRF). Áður hafði verið
sýnt fram á að æðaþelið gefur einnig
frá sér prostacyclin en það hefur
áhrif á æðavídd en þó sérstaklega á
klumpun blóðflagna.
Það hafði lengi verið ljóst að
ósamræmi væri milli þeirra áhrifa
sem acetylcholine veldur á sléttum
æðavöðva in vivo og in vitro. Ef
acetylcholine er látið á sléttan
vöðva úr einangraðri æð úr
tilraunadýri veldur það samdrætti í
vöðvanum en ef því er sprautað inn
í æð in vivo veldur það æðaútvíkkun
og jafnvel lækkuðum blóð-
þrýstingi. Það varsíðan árið 1980að
Furchgott nokkrum tókst að sýna
fram á að skýringanna á þessu
ósamræmi væri að leita í æðaþelinu,
það er að segja æðaþelið gefur frá sér
efni sem veldur æðaútvíkkun( 1).
Þetta efni hefur fengið nafnið
“endothelial-derived relaxing
factor” eða EDRF og mætti kalla
það á íslensku slökunarboð
æðaþels. í þessari grein verður þó
notast við skammstöfunina EDRF.
Áður en nánari grein verður gerð
fyrir því er rétt að líta aðeins nánar
á hlutverk æðaþelsins.
Æðaþel nefnist frumulagið
sem klæðir innra borð æða og er um
að ræða mjög sérhæfðar frumur, af
mesenchymal uppruna sem gegna
margvíslegu hlutverki. Ekki gefst
mikið rúm til að fara náið út í hin
ýmsu hlutverk æðaþelsins, en þó er
rétt að nefna þau helstu:
1) Aðskilur blóð frá öðrum
vefjum og stjórnar þannig að miklu
leyti hvaða efni berast þar á milli.
2) Hindrar blóðstorknun.
Þettagerir æðaþelið bæði með því að
hindra snertingu blóðs við collagen
og einnig með því að gefa frá sér
efni sem hindra klumpun
blóðflagna og er prostasýklín
(PGI2) að því talið er öflugast.
3) Stjórnunávíddæða. Eins
og sagt var í upphafi hafa menn á
allra síðustu árum verið að gera sér
aukna grein fyrir þessu hlutverki,
einkum eftir uppgötvun á EDRF.
4) Önnur hlutverk sem
einnig er vert að nefna eru: (i)
ónæmisfræðilegt, en æðaþels-
frumur teljast til AP-frumna
(antigen presenting cells) og tjá
Class II væki (ii) niðurbrot ýmissa
efna í blóði svo sem kínína,
noradrenalíns og serótóníns (iii)
myndun virkra efna svo sem
angíótensíns II úr angíótensíni
1(2).
Nú að loknum þessum stutta
inngangspistli er rétt að snúa sér að
því er þessi grein á að fjalla um, það
ersegjaEDRF. ífyrstahlutaverður
fjallað almennt um EDRF og þá
umfangsmiklu leit að efna-
fræðilegri gerð þessa efnis sem
endaði í júní 1987 með útkomu
greinar sem varpaði ljósi á þetta. I
næsta hluta verður fjallað um þau
efni sem valda losun á EDRF úr
æðaþeli og hugsanlegar innan-
frumu boðleiðir sem valda þessari
losun. í þriðja hluta verður fjallað
um hvemig EDRF veldur áhrifum
sínum í sléttvöðvafrumum og annar
staðar. Að lokum verður reynt að
skýra lítillega lífeðlisfræðilegt og
klínískt mikilvægi þessa efnis.
“LEITIN” AÐ EDRF
Eins og sagði í inngangs-
kafla, var í mörg ár ósamræmi milli
verkunaracetylkólíns(ach.) in vivo
oginvitro. In vivo varþekktaðach.
veldur æðaútvíkkun og lækkuðum
blóðþrýstingi en þegar ach. var látið
á sléttan vöðva úr æð in vitro veldur
það samdrætti, með þvi að verka á
múskarín viðtaka á himnum sléttra
vöðvafrumna(3). Árið 1980 gerðu
Furchgott og félagar hans
tímamótatilraunir sem leiddu í ljós
að þetta ósamræmi lá í því að
æðaþel þarf að vera til staðar til að
ach. geti haft slökunaráhrif á
æðavöðva. Þeirsýnduframáaðach.
verkar á múskarín viðtaka á
æðaþelinu sem veldur losun á efni
sem verkar slakandi á sléttan
æðavöðva(l). Þetta efni var síðar
nefnt “endothelial-derived rel-
axing factor” eða EDRF. Ach.
verkar því á múskarín viðtaka bæði
á æðaþelinu og á sléttum
vöðvafrumum sem valda
20
LÆKNANEMINN 1/1988-41. árg.