Læknaneminn - 01.10.1991, Qupperneq 65

Um gömul og ný bakteríubóluefni.
Kristín E. Jónsdóttir og Halldór Hansen læknar
Frá því á síðasta áratug 19. aldar hafa menn búið
til bóluefni gegn ýmsum skæðum
bakteríusjúkdómum. Framan af voru þau úr heilum,
dauðum bakteríum og gáfust misvel. Þau elstu,
taugaveiki- og kólerubóluefnin, eru enn í notkun,
sömuleiðis kíghóstabóluefnið sem þróað var á öðrum
fjórðungi þessarar aldar. Þessi heilfrumubóluefni hafa
marga ókosti. í þeim eru margir óþarfir ónæmisvakar,
þau valda oft óþægilegum eða skaðlegum
aukaverkunum, veita fremur skammvinna vernd og
oft reynist erfitt að ákvarða hver mælanlegra mótefna
eru vemdandi.
Aðeins eitt bóluefni úr lifandi veikluðum
bakteríum hefurmikið veriðnotað, þ. e. bóluefni gegn
berklum sem þróað var á þriðja áratug þessarar aldar
úr nautaberklabakteríum.
Bóluefni úr afeitruðum eiturefnum barnaveiki-
og stífkrampabaktería urðu einnig til á þriðja
áratugnum og hafa þau reynst mjög vel, enda erhvort
um sig gert úr einum ónæmisvaka sem hvetur
mótefnamyndun gegn nákvæmlega því efni sem er
skaðvaldurinn í þessum sjúkdómum.
Áhugi á þróun bóluefna gegn bakteríum dvínaði
með tilkomu sýklalyfja um 1940 en jókst aftur í lok
sjötta áratugarins þegar bera tók á sýklalyfjaónæmi
ýmissa skæðra baktería. Er nú áhugi á forvömum á
sviði bakteríusjúkdóma að verða jafnmikill og á sviði
veirusjúkdóma þar sem hvert bóluefnið af öðru varð til
á meðan þróun bakteríubóluefna stóð í stað.
Með tilkomu sameindalíffræðinnar varð
auðveldara að greina og vinna einstaka ónæmisvaka
og framleiða bóluefni úr þeim. Flafa nokkur ný
bóluefni úr hjúpsykrungum baktería verið þróuð á
undanförnum 20 árum og er enn verið að endurbæta
þau.
Með erfðatækni opnuðust nýir möguleikar á að
breyta mótefnavökum þannig að skaðleg áhrif þeirra
minnki eða hverfi en framköllun ónæmis haldist. Má
búast við að bóluefni framtíðarinnar verði aðallega
mynduð með þeirri tækni, enda þegar margt í
deiglunni á þvt sviði.
I þessu hefti læknanemans er birt grein um
gamla heilfrumubóluefnið gegn kíghósta og um
tilraunir til að þróa betra bóluefni úr einstökum
mótefnavökum bakterfunnar. Einnig birtast greinar
um nýleg bóluefni úr hjúpsykrungum gegn
Haemophilus influenzae b og Neisseria meningitidis
af A og B stofnum. Má af þróunarsögu bóluefna gegn
þessum bakteríum sjá h versu mörg ljón eru á veginum
og hve langurtími líðurfrá frumvinnslu mótefnavaka
þar til viðunandi bóluefni er orðið til.
Flelstu skref í þróuninni eru: Vinnsla
mótefnavaka, prófun á myndun mótefna, fyrst í dýrum
síðan í fullorðnu fólki, loks í börnum, enn fremur
nákvæm athugun á aukaverkunum. Síðan þarí að gera
verndarpróf á stórum hópum með vandlega völdum
samanburðarhópum eða með því að gefa bóluefnið í
faraldri og sjá hvort hann rénar við fjöldabólu-
setningu. Loks er að athuga hversu lengi vemdin
endist og hvort bóluefnið gagnar jafnvel alls staðar
eða hvort það gefur einum þjóðflokki eða kynþætti
minni vemd en öðrum.
Það er von höfunda nefndra greina að
læknanemar verði nokkurs vísari um að hve mörgu er
að hyggja áður en nýtt bóluefni er tekið í notkun eða
skipt úrgömlu í nýtt. Slíkri ákvörðun fylgir ætíð mikil
LÆKNANEMINN 2 1991 44. árg.
63