Læknaneminn - 01.10.1991, Blaðsíða 81

tilfærslu (offset) á grunnlínu (baseline) skráningar-
innar. Þessi tilfærsla getur verið það mikil að
spennumunurinn sem mælist milli skráningar-
skautanna er mun meiri en það svið spennu sem
magnarinn getur mæl t, sem einfaldlega þýðir að engin
skráning fæst. En þessar breytingar eru að tíðni fyrir
utan bandvídd riðstraumsskráningar og hafa þar því
engin áhrif. í öðru lagi getur sérhver hreyfing
viðfangs/sjúklings, breytingar í vöðvatonus, osfrv.
valdið skyndilegum breytingum í grunnlínu. Það eru
þessar ástæður sem gera rakstraumsmælingar afar
erfiðar klínískt, þótt gerðarhafi verið tilraunirtil þess
ama. Gallinn við riðstraumsmælingu ERG er að
e-bylgja fæst ekki og a- og b-bylgjurbrenglast eilítið,
þ.e. vissar upplýsingar fara forgörðum. Þegar
rakstraumsmæling hefur verið tekin í fólki hefur
greinileg c-bylgja fengist, og jafnframt lækkun í
c-bylgju við truflanir hvers konar í litþekju, óháð
ljósnemum, þ.e. bæði í einstaklingum með eðlilegt
sem óeðlilegt Arden-hlutfall augnrits ( Nilsson og
Andersson, 1988). En þar til fyrir nokkrum árum
þurfti gífurlegartilfæringartil þess ama. Það þurfti að
svæfa sjúkling til þess að forðast óæskilegar
hreyfingar, og þau skráningarskaut sem voru notuð
skautuðust auðveldlega, þannig að skipta þurfti um
skaut í miðri mælingu. Magnararnir voru auk þess
ekki næmir (til að forðast tilfærslu (offset)), þannig að
mikið ljósmagn við ertingu þurfti til að fá fram svörun.
Því var ómögulegt að t.d meta næmi stafa og keilna,
eða hvort breyting yrði í svörun með auknum
ljósstyrk. En hóp við augnlækningadeild háskólans í
Linköping í Svíþjóð, undir stjóm Prof. Sven-Erik
Nilsson hefur tekist að leysa flest þessara vandamála,
fyrst og fremst með nýjum skráningarskautum og
sérhönnuðum mögnurum sem smíðaðir eru á staðnum
(Nilsson og Andersson, 1988). Með þessum
aðferðum (og lengri ljósáreitum en venja er að nota)
hefur þeim tekist að mæla c- og d-bylgju ERG án
svæfingar, og jafnframt breytingar í stöðuspennu við
ljós án þess sjúklingur þurfi að hreyfa augun. Með
þessari aðferð er fengið Arden-hlutfall á mun skemmri
tíma en í augnriti, og fæst það einnig í fólki sem á erfitt
með augnhreyfingar af einhverjum sökum. En þrátt
fyrir gífurlega framför eru þessar rakstraums-
mælingar þeirra Nilsson og félaga enn þess eðlis
tæknilega að þær gera miklar kröfur til sjúkings, og
eru mun erfiðari í framkvæmd en hefðbundnar
riðstraumsmælingar. Með frekari þróun tækjabún-
aðar er hins vegar hægt að hugsa sér að rakstraums-
skráning verði almennari í notkun en nú er (sbr.
Carlson ofl., 1991).
Hvað mælir sjónhimnurit?
Mikil vinna hefur verið lögð í athuganir á
sjónhimnuriti, til þess að komast að því hvaða
lífeðlisfræðilegu ferli þessi svörun í raun sýnir. Eitt
mikilvægasta innleggið kom frá finnska
lífeðlisfræðingnum Ragnari Granit (1933), sem fékk
síðbúinNóbelsverðlaunfyrirþærathuganirárið 1965.
Hann tók eftir því að svæfing ( með ether) hafði
sérhæfð áhrif á sjónhimnurit katta eftir því sem hún
var dýpri. Það væri að æra óstöðugan að rekja ýtarlega
þessar athuganir, en mynd 4 sýnir á einfaldan hátt
niðurstöður Granit.
Tekið skal fram að Granit notaði rakstraums-
magnara. Við svæfingu breytist lögun sjónhimnurits
í þremur skrefum sem Granit kallaði PI, PII og PIII
(P stendur fyrir “process”). Hann taldi að sjón-
himnurit væri einfaldlega summa þessara þriggja ferla
er ættu sér stað samtímis. PI hvarf fyrst, og er
tímaferill þess svipaður og c-bylgju. Bæði a- og
b-bylgja eru enn til staðar þegar PI er horfinn, en
c-bylgja er fjarlægð. Granit ályktaði því sem svo að PI
væri ábyrgur fyrir c-bylgju. Noell (1954) sýndi að
þegar litþekja (pigment epithelium) augans er
eyðilögð með eitri (natrium azide) hverfur c-bylgja.
Því er líklegt að c-by Igja eigi sér rætur f svörun litþekju
við ljósi, en athuga ber að c-bylgja kemur eingöngu
fram í dýrum með stafi, og litrófsnœmi (spectral
sensitivity) c-bylgju er svipað og litrófsnæmi stafa
(OakleyogGreen, 1976). Hiðréttaerþvísennilegaað
c-bylgja endurspegli einhverja samhæfða svörun stafa
og litþekju við ljósi. Eins og sést af mynd 4 er PII
einnig póstífur en hefur hraðari tímaferil en PI; þessi
tímaferill er svipaður og tímaferill b-bylgju, þar sem
hámarksvörunin er nánast hin sama að dvöl. Það var
því eðlilegt að Granit ályktaði sem svo að PII væri
ábyrgur fyrir b-bylgju, en athuga ber að PIII er enn til
staðar. Þegar svæfingu kattanna var að fullu náð,
mældist aðeins PIII, sem eins og mynd 4 sýnir er
hægfara neikvæð spennubreyting. Þar sem þessi
þáttur er neikvæður að spennu miðað við hornhimnu,
LÆKNANEMINN 2 1991 44. árg.
79