Læknaneminn - 01.10.1991, Page 97

í matvöruversluninni valda snöggum geðhrifum og
spennu sem einstaklingur finnur fyrir. Allir þekkja
geðiliskuna og leiðann sem skín útúr hverju andliti í
langri röð sem hreyfist ekki en fæstir gera sér grein
fyrir að líkamirnir í röðinni bregðast við þessu áreiti á
sama hátt og Gísli Súrsson forðum í bátnum hjá
Bóthildi: Hjartað herðir á sér, blóðið streymir frá
meltingarfærum og til vöðvanna, sykurinn í blóðinu
eykst, magn kólesteróls, skjaldkirtilshormóna og
adrenalíns hækkar og öll skilningarvirt eru spennt til
hins ítrasta. Þegar þessi líkamlegasvörun við áreiti er
skoðuð kemur í ljós að streituviðbragðið er löngu
orðið úreit. Það var upphaflega hannað á þennan veg
til að líkaminn gæti brugðist við hættum og ógnunum
með flótta eða baráttu. Nútímamaðurinn situr uppi
með þessa svörun en á engra kosta völ. Líkamleg
viðbrögð hans í röðinni eða í umferðaröngþveitinu
segja honum að hlaupa á brott eins og fætur toga eða
ráðast til atlögu og berja niður þá sem standa með
honum í röðinni eða ökumenn annarra bifreiða.
Umgengnisvenjur og venjuleg háttvísi banna honum
hins vegar að sýna slík viðbrögð svo að hann situr
njörvaður í fjötra öryggisbeltis eða stendur og heldur
krampakenndu taki í innkaupakörfuna og reynir að
kyngja streitunni og bræðinni. Líkaminn er búinn til
átaka sem aldrei verða.
Af hverju ertu svona stressaður?
Þegar þetta er skoðað kemur í ljós hversu fánýtt
það er að spyrja fólk afhverju það sé stressað. Allir eru
stressaðir og verða það svo lengi þeir lifa í mannlegu
samfélagi. Ég held að streitulaus tilvera sé ekki mögu-
leg svo að það er næsta tilgangslaust að reyna að
berjast fyrir því. Á hinn bóginn er hollt fyrir hvern
einstakling að gera sér grein fyrir áhrifum streitunnar
á hann sjálfan og allt hans líf og því nána sambandi
sem erámilli streitu og ýmissa velferðarsjúkdóma. En
hver einstaklingur verður að svara því, hvað hann
ætlar sér að gera til að minnka áhrif streitunnar á
líkama hans og til veru. í því tilviku er hver manneskja
ábyrg fyrir eigin lífi og eigin viðbrögðum.
Úrræði gegn streitu
Þegar reynt er að vinna úr streitu verður að hafa
margt í huga. Ákveðnir þættir í fæðunni eins og
óhófleg kaffidry kkja og rey ki ngar auka neikvæð áhrif
streitunnar á líkamann. Þetta er þó ákveðin mótsögn
þar sem flestir rey kingamenn finna fyrir tímabundinni
ró eða spennulosun þegar þeir reykja. Það er vegna
róandi áhrifa nikótíns en á sama tíma eykur nikótínið
adrenalínlosun frá nýrnahettum sem hefur áhrif á
fjölmörg líffæri, blóðþrýstingur hækkar, hjartsláttur
eykst, sýrystig magans breytist. Oreglulegt mataræði,
mikið sælgætisát og sykurdrykkja hefur slæm áhrif á
streituviðbrögð líkamans. Besta ráðið við streitu er þó
sennilega að reyna eftir mætti að stjórna eigin lífi og
skapa ekki ónauðsynlega streitu. Það gera menn best
með því að skipuleggja daginn sinn og reyna að
komast hjá alls konar óþægilegum atburðum sem
hægt hefði verið að forðast. Margir sníða sér allt of
þröngan stakk, bóka sig á mörgum stöðum í einu og
dagurinn fer í að æða í blóðspreng milli funda og
mannfögnuða. Aðrir skapa sér alls konar streitu með
því að taka áhættu í viðskiptum eða ástamálum, tefla
sífellt á tæpasta vaðið og una ekki hag sínum nema ótal
lausir endar séu hangandi.
Streitulosun
Ég var eitt sinn staddur á ráðstefnu í
Bandaríkjunum þar sem mikið var fjallað um streitu
og viðbrögð við henni. Einn fyrirlesarinn ræddi þá um
nauðsyn þess að hver og einn ætti sér streitulosara.
Hann skilgreindi streitulosara sem einhvers konar
athöfn eða verknað sem framkvæmdur væri til að
minnka streituna í líkamanum og komast frá
alvarlegum afleiðingum streitusvörunarinnar. Þegar
saga viðbragðsins er skoðuð og það haft í huga að
líkaminn er búa sig undir átök, ógnun eða hættur, er
skynsamlegasat að streitulosun sé líkamleg. Hann
mælti með alls konarlíkamlegri áreynslu hverju nafni
sem hún nefndist en hún varð þó að uppfylla ákveðin
skilyrði. Menn urðu að geta stundað hana reglulega
LÆKNANEMINN 2 1991 44. árg.
95