Læknaneminn - 01.10.1991, Qupperneq 114

Ur Iækningabók fyrir almúga
Eftir Jón Pétursson, landlækni Norðlendinga frá
1775-1801.
Þetta hefur líklega verið mjögfrœðilegt og ítarlegt á
þeirra tíma vísu. Erfitt er þó að skilja hvernig
almúginn á að hafa getafœrt sér þessar upplýsingar
ínyt sökum þess hvefræðilega hann er skrifaður. Ekki
getur texti sem þessi heldur verið hæfur til
skemmtunar á kvöldvökum, þó svo að hann sé það í
dag. Kaflinn um meðferð er til fyrirmyndar og
stórskemmtilegur. Sá er myndi praktísera þetta í dag
yrði þó líklega kœrður fyrir illa meðferð og jafnvel
stungið inn. Þó ber að athuga að þetta er "fyrirtaks"
meðferð við lömunum. Þ.e. að fara nógu illa með
sjúklinginn þangað til að hann þolirekki lengur við og
hleypur eins ogfœtur togafrá sjúkrabeði sínum og
þessum geðveika lœkni.
Um Iimafallssýki (Paralysis)
Þegar vöðvar líkamans verða svo máttlausir, að
einn eður annar líkams limur verður óbrúkandi sakir
afileysis, og kann hverki að rétta sig né kreppta, né
nokkra náttúrlega hræringu á sér hafa; sé hann tekinn
upp, fellur hann aflvananiðuraftur, eins og tréstubbur,
þá hafa læknar kallað tilfelli þetta paralysis eða
Resolutio, Limafall eða lömun limanna.
Sérhver laman líkams vöðva, kemur annaðhvort
af stíflu eða ofmikilli þrykkingu sinanna, eður réttara
sagt, tilfinningtauganna (nervorum), hvaraf þeir
gangvegir teppast eða tilbyrgjast, sem sinasaftin átti í
gegnum að renna, og þetta skeður annað hvert í
heilanum sjálfum, ellegar þeim pörtum líkamans, í
hverjum limafallið býr; þess vegna er limafall oft
Slagflóði samferða, af því að einhverjir vessar hafa
gengið út af sínum farvegum, og hlaupið niður í
millum ýmsra heilans innviða, hvaðan tilfinninga-
taugarnar hafa sín upptök, og pressa þær saman, og þar
hér við aðgætandi, að þegar þvílíkir afvegagengnir
vessar eða blóð, lenda vinstra megin í heilanum,
verður öll hægri síða mannsins afllaus, og umvent, vill
þá oft höfuðið hengjast út á heilbrigðu hliðina, hvar
þessi stífla eður þrykking verka á hálstaugarnar, svo
að, t.d. þegar vöðvi sá, er nefnist Muskulus sterno-
mastoideus, hægra megin verður limafallssjúkur, þá
kreppist nafni hans saman vinstramegin og dregur
höfuðið út á vinstri hliðina.
Allskonar máttleysi og limafall, sem kemur
ásamt áðurtöldum slagsjúkdómum, af hverjum bæði
ráðdeild og þankar sljóvgast, á að læknast sem segir í
paragr. 166, 167, en ef það kemur af kraftaleysi,
næringarleysi og ofmiklu blóðs-afrennsli, þá er
mjólkurblandað járnvatn, þunn og velnærandi fæða
þénanleg. Járnpúlver, kínabörkur, kalt vallhumals-
seyði, hvannarót og blóðberg eru ypparleg í þessum
tilfellum, og baða líkamann úr sjó og vatni köldu.
Komi það af höggi eður byltu, þá skal það læknast á
þann hátt, sem segir um marið og slegið.
Fylgi limafallinu visnan, má nota
blöðrugjörandi meðul þar við, svo sem Spansflugur,
súrdeig með mustarði stappaðan lauk, og fleira þess
háttar yfirlagt, líka einnig strýkja þann visna og
afllausa lim með brenninetlu 100 sinnum eður oftar,
og bera á hann spíritus camphoratus, spansflugna
essentíu og terebintín olíu. I paragraf 166 og 167 segir
svo fyrir, um meðferð þessara sjúklinga.
Það skal spretta frá sjúklingi öllum fötum, leysa
af hálsinum, taka höfuðfat af, flytja hann þangað, sem
hreint og gott loft er, reifa höfuð hans upp á kodda, en
láta fætur hans hanga niður, setja þær í heitt vatn, en
baða höfuðið daglega með köldum vatnsklútum, og
klippa jafnvel hár af, taka siðan blóð sem fljótast á
hálsi hans, eða jafnvel gagnaugum, gera stóra ben og
láta blæða rúma 4 tebolla fulla. Margoft er það, að taka
þarf enum sjúka blóð á ný, að liðnu hálfu dægri. Eftir
hina fyrstu blóðtöku, skal setja honum stólpípu með
salti,lýsieðabræddusmjöri,2svareða4sinnumádag.
Undireins og honum rennur niður, skal gefa heilmikið
af mysu eður volgu vatni með qvintíni saltpéturs í
hverjum potti.
Rétt gott er, að setja súrdeig með steyttum
mustarði undir iljarnar og jafnvel á kálfana.
Þegar hinn sjúki tekur að hressast, má gefa
honum 6 til 8 qvintín vínsteins-rjóma með mikilli
mysu, svo hann þar af fái góðar hægðir.
Hinum sem auðugri eru, má gefa laxerdrykk af
tamarindum, sallpétri og manna, eður sterkt
Sennesblaða-te með manna eða púðursykri.
Verði sjúklingur máttvana, eftir að hann ráð og
tilfinningu hefur fengið, fyrir brúkun áðurtalinna
meðala, þá skal láta hann nærast einungis á maturtum,
drekka lítið vatn, brúka umgetin meðul til að laxeraaf
og jafnvel enn taka honum blóð, en sjá vel um, að
aflvana limir hans verði ekki kaldir.
Úr lœknanemanum 2.-3. tbl. 8.árg. des. 1955.
112
LÆKNANEMINN 2 1991 44. árg.