Læknaneminn - 01.04.1997, Blaðsíða 34

Helgi Kristbjamarson
O
_ II
ho-qc_tch2ch2nh2 j-CH2CH2NHC-CH3
SEROTONIN----------^N-ACETYL SEROTONIN
HIOMT
V o
~ II
CH30-jJ^jj—■j-CH2CH2NHC-CH3
MELATONIN
Mynd 4) Myndin sýnir umbreytingu serotóníns
í melatónín íyrir áhrif ensíma í heilaköngli.
efnið að ráði sem lyf fyrir fólk og þá einkum til að Ieið-
rétta brenglun á líkamsldukku t.d. við flugþreytu og
aðra dægurvillu.
Melatónín hefur einnig verið notað með góðum ár-
angri við svefntruflunum hjá blindu fólki sem hefur
röskun á eðlilegri melatónínmyndun vegna blindunn-
ar. Notkun melatóníns hjá gömlu fóiki sem oft er með
mjög minnkaða melatónínframleiðslu og verulega dæg-
urviliu hefur verið stunduð víða, en ekki Iiggja fyrir
nægar rannsóknir sem styðja gagnsemi slíkrar meðferð-
ar og sama gildir um notkun melatóníns við svefnleysi
og svefnlátum. Nú eru hins vegar miklar rannsóknir í
gangi á melatónín agonistum til meðferðar á svefntrufl-
unum, en orsakir þess að lyfjafyrirtæki vilja heldur
rannsaka slík efni liggja í einkaréttarlögum, þar sem
lyfjafyrirtæki geta ekki fengið einkarétt á melatóníni.
Onnur verkun bensódíazepínlyfja er að draga úr
krampahættu og í Ijós hefur komið að melatónín hefur
verndandi verkun á tilraunadýr við krampa framkallað-
an með rafstraumi.
Athyglisverð notkun sem nýlega var lýst er
melatónínmeðferð við svefntruflunum eftir alvarlegan
hálshnykksáverka. Hugmyndin bak við þessa meðferð
er að áverkinn geti skaðað autonomar cervical taugar og
þar með rofið taugastjórnun á seytingu melatóníns,
eins og áður sagði stjórnast melatónínframleiðslan af
taugum (nervi conarii) sem liggja inn í höfuðkúpu frá
cervical ganglíonum.
Reglur um ávísun melatóníns eru mjög ólíkar milli
landa. I Evrópu er það víðast ófáanlegt nema sem und-
anþágulyf til lækna, en í Bandaríkjunum er það selt í
lausasölu sem fæðubótarefni vegna andoxunarverkunar
þess. Miklar vinsældir melatóníns sem fæðubótarefnis
og til sjálfvaldrar meðferðar við svefnleysi af ýmsu tagi,
þar sem það er selt án lyfseðils, hafa vakið mikla tor-
tryggni lækna í garð þessa lyfs og hræðslu um skaðleg-
ar aukaverkanir, þótt enn hafi ekki verið sýnt fram á að
efnið geti verið skaðlegt við venjulega notkun.
Melatónín er oftast gefið í 1-5 mg skömmtum.
Skammturinn 5 mg p.o. framkallar blóðgildi sem er 25
falt fysiologiskt gildi, en þessir skammtar og raunar
mikið stærri skammtar, allt upp í 300 mg virðast ekki
hafa nein greinileg eitrunareinkenni í för með sér. Flest-
ir telja að skammturinn 1 mg að kvöldi sé nægilegur til
að fá fram fulla verkun og sumir mæla með 0,3 mg.
Lifrarstarfsemi ræður þarna nokkru um þar sem hluti
þess melatóníns sem tekið er inn p.o. umbreytist strax
í lifrinni.
Menn greinir nokkuð á um hvenær dags sé best að
taka lyfið inn. Sumir vilja gefa það allt að 5 klst. fyrir
svefnmál, en flestir gefa lyfið um kl. 22. Mikilvægt er
að það sé tekið reglulega og alltaf á sama tíma.
NIÐURLAG
Áhrif líkamsklukkunnar á alla starfsemi líkamans
hafa líklega verið vanmetin af læknum til þessa. Nú
hefur komið í ljós að verkun sumra lyfja t.d. krabba-
meinslyfja er breytileg eftir því hvenær sólarhringsins
þau eru tekin inn. Sum lyf draga úr seytingu
melatóníns, t.d. bólgueyðandi lyf og beta blokkarar.
Melatónín virðist hafa milliverkun við sum lyf, t.d.
bensódíasepín. I framtíðinni verða menn því að horfa
meira til hinna víðtæku áhrifa sem líkamsklukkan og
melatónínmagn í blóði hafa og mæla þessa þætti eins
og aðra til að fá rétta mynd af ástandi sjúklinga.
FREKARI LESNING
Geysimikið hefur verið skrifað á undanförnum árum
um það efni sem hér er fjallað um. Varðandi dægur-
sveiflur má t.d. vísa á fjölmargar greinar eftir A. Borbé-
ly, CA. Czeisler, DF. Kripke og T. Ákerstedt. Varðandi
melatónín greinar eftir J. Arendt og RJ. Reiter. Ágætis
fræðirit um melatónín er bókin „The Pineal Gland and
Its Hormones“ eds. F. Fraschini, RJ. Reiter og B. Stan-
kov. Plenum Press, 1995 (NATO ASI Series). Um geð-
sjúkdóma og líkamsklukkuna má lesa í bókinni
„Chronobiology and Psychiatric Disorders“ ed. A. Hal-
aris. Elsevier, 1987.
LÆKNANEMINN
32
1. tbl. 1997, 50. árg.