Læknaneminn - 01.04.1997, Qupperneq 86

Arnar Víkingsson
góðum hlífðarfötum. Æðavíkkandi lyf (kalsíum hemj-
arar, alfa-hemjarar og nítröt) draga oft úr kuldaáhrif-
um. I slæmum tilfellum þar sem vefjadrep er yfirvof-
andi er reynt ganglion blokk eða prostaglandín L
(Iloprost) gjöf.
FJÖLVÖÐVAGIGT OG
GAGNAUGASLAGÆÐABÓLGA
Fjölvöðvagigt og gagnaugaslagæðabólga eru senni-
lega tvær mismunandi myndir af sama undirliggjandi
vandamáli. Allt að þriðjungur sjúklinga með fjölvöðva-
gigt hefur jafnframt gagnaugaslagæðabólgu. I báðum
sjúkdómunum eru sjúklingarnir yfir fimmtugt og
slappleiki, þyngdartap, hiti og söltkhækkun ásamt
krónisku blóðleysi eru algeng vandamál. Fjölvöðvagigt
einkennist af verkjum og miklum stirðleika í axlargrind
og mjaðmagrind, oft að því marki að sjúklingurinn er
ófær um að sinna vinnu og jafnvel einföldum daglegum
þörfum. Sjúkdómurinn veldur ekki varanlegum vefja-
skemmdum og því miðast meðferðin að því að draga úr
einkennum. Gagnaugaslagæðabólga einkennist einkum
af höfuðverk, sjóntruflunum og kjálkaöng. Ólíkt
fjölvöðvagigtinni leiðir ómeðhöndluð gagnaugaslag-
æðabólga til vefjaskemmda, algengast er sjóntap og
jafnvel blindu vegna lokunar á slagæðum til augans.
Meðferðaráætlun miðast þess vegna bæði að því að
draga úr einkennum og að koma í veg fyrir sjóntap.
Sjúkdómsgreining ijjölvöðvagigt byggist f.o.f. á fyrr-
nefndum einkennum ásamt viðvarandi sökkhækkun.
Aður en meðferð hefst þarf með góðri sjúkrasögu og
skoðun ásamt völdum rannsóknum að útiloka aðra
sjúkdóma sem gætu gefið svipuð einkenni, s.s. liðagigt,
fjölvöðvabólgu, króniskar sýkingar, vanstarfsemi í
skjaldkirtli og illkynja sjúkdóma. Einnig þarf að meta
hvort ástæða sé til að taka sýni frá gagnaugaslagæð. Þó
svo að sjúklingurinn hafi engin sértæk einkenni um
gagnaugaslagæðabólgu gæti samt verið ástæða til sýna-
töku, einkum ef sjúklingurinn er með hita eða mikla
sökkhækkun (>60-70mm/klst). Eins og fyrr greinir
beinist meðferð í fjölvöðvagigt eingöngu að því að
draga úr einkennum. Algengast er að gefa prednisólón
í upphafsskammti 20 mg að morgni (17). Svörun við
prednisólón er oft mjög dramatísk þannig að sjúkling-
urinn verður einkennalaus á 1-2 dögum. Slík svörun
styður mjög greiningu fjölvöðvagigtar. Ef svörun við
20 mg af prednisólón er ófullnægjandi er full ástæða til
að endurskoða sjúkdómsgreininguna, hafandi í huga
samfarandi gagnaugaslagæðabólgu eða aðra sjúkdóma
eins og að ofan greinir. Eftir að fullnægjandi svörun
hefur náðst (nær alltaf innan 2ja vikna) er hratt dregið
úr prednisólón gjöf að þeim skammti þar sem aftur fer
að bera á einkennum. Sjúklingnum er síðan haldið á
lágmarksviðhaldsskammti um óákveðinn tíma, allt eft-
ir því hvað sjúkdómsvirkni er fljót að dvína. Sumir
sjúklingar þarfnast meðferðar í aðeins nokkra mánuði,
en algengara er að meðferðar sé þörf í 1-3 ár eða leng-
ur. Prednisólón er mjög öflugt lyf í fjölvöðvagigt og
auðvelt er að þurrka út einkenni sjúklings. Aðalhöfuð-
verkurinn við slíka meðferð eru aukaverkanir frá
prednisólón, einkum útlitsbreytingar og beinþynning
(sjá töflu 2). Þess vegna er nauðsynlegt að viðhalda
virku efiirliti með sjúklingi þar sem stöðugt er reynt að
draga úr prednisólón skammti. Við mat á sjúkdóms-
virkni er aðallega byggt á kvörtunum sjúklingsins en
sökkmælingar eingöngu notaðar til stuðnings. Mikil-
vægt er að falla ekki í þá gryfju að auka ekki predn-
isólóngjöf hjá einkennalausum sjúklingi þó að sökk fari
hækkandi. Bólgueyðandi gigtarlyf draga stundum úr
einkennum fjölvöðvagigtar og geta haft stera sparandi
áhrif. I einstaka tilfelli er jafnvel hægt að meðhöndla
sjúklinginn eingöngu með bólgueyðandi gigtarlyfi.
l’ilraunir til að nota methotrexate sem stera sparandi
lyf í fjölvöðvagigt hafa ekki borið mikinn árangur.
Gagnaugaslagaðabólga er meðhöndluð með predn-
isólón í upphafsskammti 1 mg/kg/dag, gjarnan í tví-
eða þrískiptum skömmtum. Mikilvægt er að hefja
meðferð um leið og sjúkdómsgreining liggur fyrir því
sjóntap kemur oft skyndilega og án fyrirvara. Sjóntap
sést hjá um 20% sjúklinga en í nær öllum tilfellum
áður en prednisólónmeðferð hófst. Því miður er sjón-
tapið venjulega óafturkræft, innan við 20% sjúklinga
verða betri í kjölfar prednisólón meðferðar. (18) Sjálf-
sagt er að hefja meðferð þó að vefjagreining liggi ekki
fyrir ef sjúkdómsgreining er sterklega grunuð. Predn-
isólón meðferð í 4 daga fyrir sýnatöku frá gagnauga-
slagæð hefur engin áhrif á meinafræðilega niðurstöðu
og jafnvel þótt sjúklingur hafi verið á prednisólóni í 2-
4 vikur áður en sýnataka fór fram er oftast hægt að
greina einkennandi bólgubreytingar á vefjasýni (19).
í þeim tilfellum þar sem sjúklingur er með nýtil-
komna eða yfirvofandi sjónskerðingu er stundum mælt
með háskammta stera nreðferð, þ.e. methylprednisólón
500-1000 mg í æð daglega í 3 daga fylgt eftir með
LÆKNANEMINN
84
1. tbl. 1997, 50. árg.