Úrval - 01.10.1967, Blaðsíða 63

SAMRÆÐUR PLATOS
61
skeiði grískrar menningar, enda
þótt að það væru niðurlægingar-
tímar fyrir borg þeirra Aþenu í
stjórnmálalegu tilliti. Blómaskeið
Aþenu hófst þegar Persar voru
reknir burtu úr Grikklandi (490 f.
Kr). Þá hófst Aþena til mikilla yf-
irráða á sjó og síðan hið langa lýð-
ræðistímabil í Aþenu, undir forsæti
Periklesar (466—428 f. Kr) en á
þeim tíma var borgin endurbyggð
svo fögur og mikilfengleg, að það
á sér engan iíka og þá blómstruðu
ieikritaskáld eins og Aeschylus, So-
fokles og Euripides. Herodotus kom
til Aþenu til að lesa sögu sína og
Anaxagoras kenndi frumatriði
stjörnufræðinnar.
Stríðið milli Aþenu og Spörtu,
Peloponneses stríðið, sem byrjaði
nokkru fyrir dauða Periklesar, var
framan af hagstætt Aþeningum, en
þegar fram liðu stundir fór að halla
undan fyrir þeim og um síðir töp-
uðu þeir stríðinu, að verulegu leyti
vegna þess, að þeir ætluðu sér ekki
af, heldur réðust til mikillar her-
ferðar gegn Sikiley, sem þeir hugð-
ust leggja undir sig. Þegar Plato
var tuttugu og tveggja ára, það er
árið 405 f. Kr., voru síðustu leyfar
aþenska flotans gersigraðir af
Spartverjum og gerðist það við
Aegispotomi. Hinir löngu veggir
Aþenu voru því næst eyðilagðir og
um tíma var Aþenu stjórnað af fá-
mennum hópi manna, Hinum þrjá-
tíu harðstjórum, og var Kristias,
ættingi Platos, einn af leiðtogum
þessa hóps. En þó að svo megi segja,
að borgin væri stjórnmálalega í
niðurlægingu, þá var hún fljót að
jafna sig efnalega og enda þótt hún
biði ósigur í stríðinu, varð hún fljót-
lega aftur miðpunktur hellenskrar
menningar og lýðræðis.
Þrátt fyrir þennan glæsileika all-
an hafði það verið tímabil efans og
spurninganna fremur en innri sam-
einingar sem einkenndi hin blóm-
legu ár undir stjóri Periklesar.
Sókrates hafði verið dæmdur til
dauða — enda þótt sá dómur væri
í raun og veru formsatriði, og ákær-
endur Sókratesar ætluðust til að
hann yfirgæfi borgina — og að
dauðadómnum stóðu íhaldsöfl, sem
töldu, að Sókrates væri að grafa
undan trúnni á hina fornu guði og
stofnunum þjóðfélagsins, en einnig
lögðust þarna á eitt með þeim, óvin-
ir hans, sófistarnir, hinir hyggnu
menn, sem trúðu reyndar ekki sjálf-
ir á guðina né borgarlífið. Það var
í raun og veru ríkjandi ringulreið
í Aþenu og eftir dauða Sókratesar,
sneru bæði Plato og heimspeking-
urinn og hermaðurinn Xenophen,
sem einnig var lærisveinn Sókrates-
ar, von sinni til Spörtu í stjórn-
málalegum efnum, og tpldu hana
Aþenu fremri, enda þótt Sparta
hefði mjög lítið að bjóða í andleg-
um efnum.
Þetta var vel skiljanlegt, hvað
Plato snerti, þar sem hann fann í
Spörtu hina allsráðandi stjórn, þar
sem ekki þekktist óeining og and-
legt stjórnleysi, sem í Aþenu hafði
orsakað dauða hinna mestu manna.
f Lýðveldinu er að finna eina af
fyrstu samræðum Platos, og þar
hefur hann dregið upp mynd af
þjóðfélagi, eins og hann gat hugs-
að sér það bezt, og er þar greinileg