Úrval - 01.02.1981, Blaðsíða 34

32
ÚRVAL
kvöldið fyrir orrustuna við her
Napoleons, kom leikari sem fór með
hlutverk prests með eftirlíkingu af
íkoninu „Madonnan frá Smolensk”,
sem öldum saman hefur verið dýrkuð
sem verndari Rússlands. Sagt er, að
margir hermannanna hafí orðið svo
snortnir við þessa sýn, að þeir hafi
ósjálfrátt fallið á kné.
Enginn veit nákvæmlega, hvenær
fyrstu íkonin vom gerð. Rússnesk sögn
hermir að fyrsta myndin hafi komið
frá rökum líndúk, sem Kristur þrýsti
að andliti sér og mótaði þar í andlits-
drætti sína. I það minnsta er vitað að
íkon tóku að sjást í austrómverskum
kirkjum snemma á 6. öld. Til þess að
tryggja að þessar litlu trémyndir
sýndu ekki annað en himneskar og
heilagar vemr, ekki jarðneskar,
ákvarðaði kirkjan á 8. öld, að einu
hæfilegu fyrirmyndirnar væm Jesús
Kristur, María mey, englar, dýrlingar
og heilagirmenn.
íkonin vom búin til í afskekktum
þorpum og klaustmm. Fyrsta verkið
var í höndum smiðsins, sem sneið
plötu úr völdum viði, venjulega úr
fum, kýpmsviði eða linditré. Platan
var sett í þvingu, svo að hún yndist
ekki, og þurrkuð í allt að sex ár. Þá
tók næsti sérfræðingur við, en hann
smurði plötuna með tíu lögum af
gifs- og límblöndu, sem kölluð er
gesso. Loks var efsta lagið pússað með
pimpsteini.
Teiknarinn kom nú til skjalanna og
dró upp myndina, en þá tók við
gyllingarmaðurinn sem fór yfir
flötinn með gullblöðum og pússaði
yfir með dýrstönn eða agatsteini til
þess að upphefja gylltan gmnninn.
Loks var röðin komin að málaranum
sjálfum. Hann notaði aðeins 5 gmnn-
liti, sem vom gerðir úr eðlilegum
litarefnum og haldið saman með
eggjarauðum, stundum þynntir út
með fíkjusafa, hunangi eða öli.
Nútíma málarar hafa árangurslaust
reynt að líkja eftir þessum gömlu
uppskriftum.
Ikonlistamaðurinn var mjög
bundinn af hinum ströngu reglum
kirkjunnar varðandi myndgerðina. Ef
hann til dæmis vildi sýna innreiðina í
Jerúsalem varð hann að hafa Krist
ríðandi á asna og í bakgmnni tré og
byggingar sem áttu að tákna hina
helgu borg, og svo átti hann að sýna
fólkið sem stráði pálmagreinum á
veginn. Hann mátti þó skipa fólkinu
niður á myndflötinn eftir vild, og
litavalið var í hans höndum. Þess
vegna em engin tvö íkon eins af þeim
milljónum, sem til em.
íkonlistamennirnir ætluðust ekki
til frægðar af verkum sínum. Þeir fáu,
sem merktu myndir sínar, gerðu það
alltaf undir orðunum ,,með minni
hendi”, en með því gáfu þeir til
kynna, að þeir væm aðeins verkfæri
æðri máttar, sem stjórnaði hæfi-
leikum þeirra og hugsunum.
íkonlistamennirnir lögðu sig sér-
staklega fram um að ná fram and-
legum vemleika fremur en líkam-
legum, og það hafði oft í för með sér,