Læknablaðið - 01.04.2023, Qupperneq 52

220 L ÆKNABL AÐIÐ 2023/109
Dögg Pálsdóttir
framkvæmdastjóri og lögfræðingur LÍ
Samfélagsmiðlar, fjölmiðlar og
óvænt atvik í heilbrigðisþjónustu
L Ö G F R Æ Ð I 4 8 . P I S T I L L
Í vaxandi mæli verða læknar og aðrir
heilbrigðisstarfsmenn fyrir því að
sjúklingar eða aðstandendur þeirra nota
samfélagsmiðla til að fjalla um samskipti
sín og heilbrigðiskerfisins, ekki síst ef
þeir telja að eitthvað hafi farið úrskeiðis
í þeim samskiptum. Sjúklingar og að-
standendur fjalla, eins og gefur að skilja,
eingöngu um samskiptin eins og þau
blasa við þeim, en hika þó oft ekki við að
nafngreina heilbrigðisstarfsfólk sem kom
að meðferð þeirra, án samþykki þeirra.
Leikurinn hér er því býsna ójafn.
Bæði lagaákvæði, sem gilda um trún-
aðar- og þagnarskyldu starfsmanna í
heilbrigðisþjónustu og siðareglur allra
sem sett hafa sér slíkar reglur, geyma
fortakslausa reglu um að óheimilt sé að
fjalla opinberlega um málefni sjúklinga
nema með samþykki þeirra.
Þetta kemur meðal annars fram í nýj-
um siðareglum lækna frá 2021. Í 2. mgr.
11. gr. siðareglnanna segir um trúnað:
Lækni er óheimilt að skýra frá
heilsufari, sjúkdómsgreiningu, horf-
um, meðferð eða öðrum einkamálum
sjúklinga eða afhenda gögn með upp-
lýsingum sem sjúklingar hafa skýrt
honum frá eða hann hefur með öðrum
hætti fengið vitneskju um í starfi sínu
nema með samþykki sjúklings, eftir
úrskurði dómara eða samkvæmt laga-
boði. Þetta á einnig við eftir andlát
sjúklings.
Og jafnframt:
Læknir skal ávallt gæta persónu-
verndar. Gæta skal sérstakrar varúðar
við notkun samfélagsmiðla og í net-
samskiptum. Læknir skal ekki hefja
samskipti um tölvupóst eða spjallrásir
nema með samþykki sjúklings og
setja skýr mörk á milli faglegrar um-
fjöllunar og ráðgjafar annarsvegar og
persónulegra málefna læknis hins-
vegar.
Lagaákvæðin sem gilda um trúnaðar- og
þagnarskyldu allra sem starfa í heil-
brigðisþjónustu, eru jafnskýr. Í 1. mgr.
12. gr. laga um réttindi sjúklinga nr.
74/1997 segir:
Starfsmaður í heilbrigðisþjónustu skal
gæta fyllstu þagmælsku um allt það
sem hann kemst að í starfi sínu um
heilsufar sjúklings, ástand, sjúkdóms-
greiningu, horfur og meðferð ásamt
öðrum persónulegum upplýsingum.
Þagnarskyldan helst þó að sjúklingur
andist og þó að starfsmaður láti af
störfum.
Samkvæmt 2. mgr. 13. gr. sömu laga get-
ur samþykki sjúklings eða forráðamanns
leyst starfsmann undan þagnarskyldu.
Sambærileg fyrirmæli um trúnaðar- og
þagnarskyldu eru í 1. og 2. mgr. 17.
gr. laga um heilbrigðisstarfsmenn nr.
34/2012.
Umfjöllun sjúklinga eða aðstandenda
á samfélagsmiðlum um samskipti sín
við heilbrigðiskerfið ratar iðulega í fjöl-
miðla. Blaðamenn leita oftast, áður en
frétt er birt, eftir viðbrögðum viðkom-
andi starfsmanns. Undantekningarlaust
tjáir viðkomandi sig þó ekki. Hann telur
fyrrgreind ákvæði laga- og siðareglna
um trúnaðar- og þagnarskylduna, binda
hendur sínar og gera sér óheimilt að tjá
sig um málið, jafnvel þó málflutningur
sjúklingsins eða aðstandenda sé bjag-
aður, misvísandi og mögulega beinlínis
rangur. Fjölmiðlar birta því eingöngu
hlið sjúklings, en bæta stundum mynd-
birtingu við, án samþykkis heilbrigðis-
starfsmanns.
Með svona umfjöllun fær almenning-
ur einhliða mynd af málavöxtum Dóm-
stóll götunnar hikar þó ekki við að fella
dóma og frásögnin grefur undan trausti
almennings á heilbrigðiskerfinu, veldur
viðkomandi starfsmanni, fjölskyldu hans
og raunar heilbrigðisstarfsfólki almennt,
ómældu hugarangri og ama, með ófyrir-
sjáanlegum afleiðingum.
Það er mikilvægt að óvænt atvik í
heilbrigðisþjónustu séu rannsökuð og
skoðuð. Ekki til að finna sökudólga til að
refsa af dómstóli götunnar á samfélags-
miðlum eða í fjölmiðlum, heldur til að
„finna á þeim skýringar og tryggja eftir
því sem kostur er að slík atvik eigi sér
ekki aftur stað“ eins og segir í 2. mgr. 10.
gr. laga um landlækni og lýðheilsu.
Heilbrigðiskerfið glímir við
mönnunarvanda. Óvægin umfjöllun um
óvænt atvik í heilbrigðisþjónustu er síst
til þess fallin að bæta þann vanda. Þvert
á móti er hún líkleg til að fæla heilbrigð-
isstarfsmenn frá því að vinna lengur í
þessu kerfi og er sú þróun mögulega
þegar hafin. Allt heilbrigðisstarfsfólk
getur speglað sig í þeim kringumstæð-
um að lenda í að óvænt atvik verði á
þeirra vakt og má ekki til þess hugsa að
lenda í því fárviðri sem reynslan sýnir
að getur fylgt á samfélagsmiðlum og
í fjölmiðlum. Víða í nágrannalöndum
okkar eru mun strangari reglur en hér
sem gilda um nafn- og myndbirtingar.
Læknafélagið hefur bent á að setja þurfi
skýr ákvæði hér á landi til að verja
starfsfólk fyrir nafn- og myndbirtingum,
ekki síst meðan mál eru á rannsóknar-
stigi. Samhliða þarf að skoða hvort ekki
þurfi að leyfa heilbrigðisstarfsfólki að
minnsta kosti að leiðrétta frásagnir sjúk-
linga og aðstandenda þeirra af óvæntum
atvikum, reynist þær bjagaðar, mis-
vísandi eða rangar.
Læknafélag Íslands hefur margsinnis
vakið athygli heilbrigðisyfirvalda á
hversu varhugaverð og jafnvel hættuleg
þessi þróun er og kallað eftir aðgerðum.
Það ætlar enginn heilbrigðisstarfsmaður
að valda óvæntu atviki í meðferð sinni
á sjúklingi. Telja fjölmiðlar sem ganga
hart fram í umfjöllunum um mál af
þessu tagi að ásetningur hafi legið að
baki því sem úrskeiðis fór? Staðreyndin
er sú að þegar eitthvað fer úrskeiðis í
heilbrigðisþjónustu, er ástæðan oftast
kerfislæg, til dæmis mönnunarvandi og
of mikið álag. Það er sjaldnast einum
um að kenna og jafnvel tilviljun hvaða
heilbrigðisstarfsmaður er á vaktinni
þegar hið óvænta atvik verður.