Mímir - 01.04.1962, Blaðsíða 46

um liggur svipuð liugsun og að baki orðsins
hagfræði í merkingunni statistik. Sama máli
gegnir um orðið hagfræðingur, en í málvitund
flestra nútímamanna mun það jöfnum hönd-
um liafa merkinguna maður, sem er mennt-
aður í hagfræði, og maður, sem fæst við hag-
skýrslugerð.
Tilgangurinn með þessum skrifum er samt
ekki sá að rekja sögulega þróun orðsins hag-
fræði, heldur hitt, að vekja athygli á því, að
í öllum þeim orðahókiun, sem nú eru mest
notaðar við þýðingar á íslenzku af erlendum
tungumálum, gælir enn leifa af þessari gömlu
og nú löngu úreltu merkingu orðsins hag-
fræði. Kemur þetta fram í þýðingum hinna
mismunandi mynda orðsins statistik og orða,
sem af því eru dregin, á íslenzku. Er því rétt
að taka hér upp þær þýðingar, sem máli skipta
í þessu sambandi, úr þeim íslenzkum orða-
bókum yfir erlend tungumál, sem nú numu
vera í flestra höndum.
I liinni dansk-íslenzku orðahók Freysteins
Gunnarssonar o. fl., Rvk. 1957, eru eftirfar-
andi þýðingar gefnar:
statistik: liagskýrsla, yfirlitsskýrsla (um
ástand í tilteknu efni, oftast í tölum); hag-
fræði.
statistiker: hagfræðingur.
statistisk: skýrslulegur, hagfræðilegur;
statistisk burcau: hagstofa.
í hinni þýzk-íslenzku orðabók Jóns Ófeigs-
sonar, 2 .útg., Rvk. 1953, eru eftirfarandi þýð-
ingar gefnar:
Statistik: hagfræði; skýrsla, yfirlit.
statistisch: liagfræðilegur; skýrslulegur.
1 hinni ensk-íslenzku orðabók Sigurðar
Arnar Bogasonar, Rvk. 1952, eru eftirfarandi
þýðingar gefnar:
statistic(al): liagfræðilegur, talfræðilegur.
slatistician: hagfræðingur, talfræðingur.
statistics: liagfræði; yfirlit, skýrsla: stalis-
tics of crime, of births and deaths: skýrsla um
glæpi, skýrsla um fæðingar og dauða (dauðs-
föll).
Og í hinni fransk-íslenzku orðahók Gerard
Boots með viðaukum eftir Þórhall Þorgilsson,
Rvk. 1953, eru þessar þýðingar gefnar:
statisticien: hagfræðingur, talfræðingur.
statistique: hagfræðilegur (rapports statisti-
ques); no. kvk. hagfræði, talfræði.
Þess má geta, að orðin talfræðingur og tal-
fræðilegur munu vera mynduð af orðinu tal-
fræði, en það nýyrði kom einhverju sinni
fram sein tillaga um íslenzka þýðingu á orð-
inu statistik, en náði ekki útbreiðslu.
Af þessum dæmum sést, að ef miða á við
nútímamerkingu, þ. e. þá merkingu, sem
flestum mun tamast að leggja í þessi hugtök
nú, er hér fyllilega þörf á breytingum til
betri vegar. Þýðingin hagfræði á orðinu
statistik og tilsvarandi orðmyndum hinna
ýmsu tungumála er löngu úrelt, og er það
ekki til neins annars en að stuðla að auknum
glundroða á þessu sviöi, að viðhalda henni í
orðabókum yfir íslenzkt nútímamál. Nokkur
vandi er þó á höndum í sambandi við íslenzkt
heiti þess manns, sem fæst við tölfræðilegar
rannsóknir eða hagskýrslugerð. Orðið hag-
fræðingur er nokkuð fast í málinu í þessari
merkingu, en það mun þó fyrst og fremst stafa
af því, að þessi störf eru einkum unnin af
hagfræðingum, þ. e. hagfræðimenntuðum
inönnum. Virðist því full ástæða lil að halda
því orði í orðabókum, en þó þykir mér rétt
að hafa þar einnig orðið lölfræðingur og halda
því frekar fram en hinu. Fvrir lýsingarorðið
statistik og tilsvarandi orðmyndum liinna
að halda þýðingunni hagfræðilegur, þar sem
það yrði einungis neikvætt. I þess stað verður
að telja réttast að taka upp orðið tölfrœði-
legur. Þess má geta í sambandi við dæmin úr
ensku og frönsku orðabókunum um „statist-
iskar“ skýrslur (statistics of crime etc.; rap-
ports statistiques), að sá er munur á tölfræði-
legurn og hagfræðilegum skýrslum eða álits-
gerðum, að hinar fyrr nefndu eru eingöngu
eða nær eingöngu í tölum (hagskýrslur), en
hinar síðar nefndu byggjast á almennum hag-
fræðilögmálum og eru því að mestu í lausu
máli.
38