Læknaneminn - 01.04.2021, Qupperneq 22

20 Læknaneminn
komi þeim að gagni við greiningu og með-
höndlun slaga.
Líffærafræði
Góð þekking á líffærafræði heilans er
grund vallaratriði við greiningu slags.
Nauðsynlegt er að hafa ákveðna undir-
stöðuþekkingu á æða næringu heilans
auk starfsemi mis munandi svæða hans.
Fyrirvari er settur á eftirfarandi um$öllum
þar sem hún er engan veginn tæmandi
en eykur vonandi skilning á mismunandi
birtingarmyndum slaga.
Æðanæring
Heilinn fær blóð frá æðum sem eiga upptök
sín í ósæð (aorta). Ósæðarboginn gefur af sér
nokkrar æðagreinar (sjá mynd 1). Fyrsta er
stofnslagæð arms og höfuðs (brachiocephalic
artery) sem kvíslast í annars vegar hægri
hálssamslagæð (common carotid artery), sem
skiptist í innri og ytri hálsslagæðar (internal
and external carotid arteries), og hins vegar
hægri neðanviðbeinsslagæð (subclavian
artery) sem gefur síðar af sér hægri hrygg-
slagæð (vertebral artery). Önnur grein frá
ósæðinni er vinstri hálssamslagæð sem
síðar skiptist í innri og ytri hálsslagæðar.
Þriðja grein er vinstri neðanviðbeinsslagæð
sem gefur frá sér vinstri hryggslagæð.
Hrygg slagæðar sameinast svo í hjarna botns-
slagæð (basilar artery) en þessi æð ásamt
innri hálsslagæðum mynda slagæðahring
hvelaheila (Circle of Willis) gegnum fremri- og
aftari tengislagæðar (communicating artery)
(sjá mynd 1).
Sigrún Jónsdóttir
Sjötta árs læknanemi 2020–2021
Ólafur Árni Sveinsson
Sérfræðingur í taugalækningum
Innri hálsslagæð og greinar hennar
mynda fremri blóðveitu (anterior circulation).
Fyrsta grein innri hálsslagæðar er augn-
slagæð (ophthalmic artery), en handan hennar
skiptist æðin í miðhjarnaslagæð (middle
cerebral artery) og fremri hjarnaslagæð
(anterior cerebral artery). Miðhjarnaslagæð
skiptist síðar í tvær til þrjár greinar. Yfir
60% af blóðflæði til heilans fer um fremri
blóðveitu. Aftari blóðveita samanstendur
af hryggslagæðunum og greinum hennar.
Hrygg slagæðarnar gefa frá sér aftari neðri
hnykilsslagæðar (posterior inferior cerebellar
arteries) og sameinast svo við framhluta
brúar (pons) í heilastofni og mynda hjarna-
botnsslagæð (basilar artery). Hún gefur frá sér
aftari hjarnaslagæðarnar (posterior cerebral
arteries). Hjarnabotnsslagæð gefur einnig frá
sér fremri neðri hnykilsslagæðar (anterior
inferior cerebellar arteries), brúarslagæðar
(pontine branches) og efri hnykilslagæðar
(superior cerebellar arteries). Út frá stórum
slag æðum heilans koma síðan endaslagæðar
sem ekki tengjast öðrum æðum. Kvillar
í þessum æðum valda oft ördrepum eða
háþrýstingsblæðingum. Hafa ber í huga að
æðaveita heila er breytileg milli fólks. Það
sem við sjáum vanalega í kennslubókum á
einungis við hjá sumum.4
Myndun heilans
Á fósturskeiði þróast heilinn frá taugapípu
(neural tube) yfir í framheila (prosencephalon),
miðheila (mesencephalon) og afturheila
(rhombencephalon). Bæði fram- og afturheili
skiptast enn frekar. Framheili skiptist
í hvelaheila (telencephalon) og milliheila
(diencephalon). Afturheili skiptist í afturheila
(metencephalon), sem verður að litla heila
(cerebellum) og brú (pons), og mænuheila
(myelencephalon), sem verður að mænukylfu
(medulla oblongata). Saman mynda miðheili,
brú og mænukylfa heilastofninn. Að lokum
samanstendur heilinn því af hvelaheila,
milliheila, heilastofni og litla heila. Neðsti
hluti heilastofnsins tengir svo heilann við
mænuna. Hvert svæði hefur sína sérstöðu
og verður $allað hér í framhaldinu um
þau svæði sem koma oftast við sögu í
blóðþurrðarslagi. Á mynd 2 má sjá hvaða
hluta heilans fremri blóðveita nærir í
gegnum fremri og miðhjarnaslagæðarnar og
hvaða svæði aftari blóðveita nærir í gegnum
aftari hjarnaslagæðarnar.5
Hvelaheili
Hvelaheili (cerebrum) samanstendur af heila-
berki (cortex), hvítu efni (white matter) og
dýpri kjörnum og skiptist í hægra og vinstra
heilahvel. Hvelatengslin (corpus callosum),
sem innihalda búnt af taugaþráðum, tengja
heilahvelin við hvort annað. Heilaskorur
(sulci) skipta hvoru heilahveli fyrir sig í
$ögur blöð: ennisblað (frontal lobe), hvirfil-
Inngangur
Slag er önnur algengasta orsök dauða
og þriðja algengasta orsök fötlunar á
heims vísu.1 Jafnframt er slag algeng
sjón á bráðamóttöku og mun eflaust reka
á $örur flestra lækna bæði í námi og
starfi. Í ljósi þessa er mikilvægt að heil-
brigðisstarfsfólk hafi góða þekkingu á
greiningu og meðferð þeirra. Hröð og skjót
við brögð við bráðaslagi skiptir miklu máli
þar sem sjúklingur með blóðtappa í einni
af stóru slagæðum heilans missir á bilinu
35 þúsund til 27 milljón taugafrumur á
mínútu.2 Á síðastliðnum áratugum hefur
meðferð við blóðþurrðarslagi tekið stakka-
skiptum. Fyrsta framfaraskrefið var
tilkoma slageininga (stroke units) þar sem
rannsóknir og meðferð eru sniðin að þörfum
hvers og eins. Næsta framfaraskrefið var
notkun blóðflöguhamlara og þriðja var gjöf
segaleysandi meðferðar við bráðu blóð-
þurrðar slagi. Reikna má með að yfir 10%
slags júklinga geti fengið slíka meðferð.3
Síðasta framfaraskrefið var segabrottnám
(thrombectomy) þar sem segi sem stíflar
aðlægar lokanir í innakúpuæðum er sóttur
með þræðingu frá náraslagæð.
Í greininni verður farið yfir líffærafræði
og starfsemi heilans, en það er gert til að
gefa lesandanum betri skilning á um-
$öllun um meinmyndun, áhættuþætti og
greiningu blóðþurrðarslags sem kemur
í kjöl farið. Að lokum verður farið yfir
helstu undir stöðuatriði bráðameðferðar
og horfur. Vonast er til að þetta yfirlit veki
áhuga lækna nema og annarra lesenda og
Slagsmál
við tímann:
Yfirlitsgrein um
blóðþurrðarslag