Læknaneminn - 01.04.2021, Blaðsíða 25

23 Slagsmál við tímann
niður stöður myndgreininga. Nauðsynlegt er
að staðfesta marktæka þrengingu eða lokun
á stærri slagæðum heilans sem skýrist
af æðakölkun og samræmist brottfalls-
einkennum sjúklings. Ekki er hægt að setja
greininguna slag á grunni stór æðasjúkdóms
án þess.
Merki um fyrri skammvinna blóðþurrð
eða slag í fleiru en einu næringarsvæði
styður greiningu á segareki frá hjarta.
Það gefur sterklega til kynna að blóðrek
séu að eiga sér stað frá hjarta upp eftir
ólíkum heilaæðum.20 Ef um væri að ræða
sama næringarsvæðið er líklegra að til
staðar sé stór- eða smáæðasjúkdómur.
Úti loka þarf stóræðasjúkdóm áður en
greining um hjartablóðreksslags er sett.
Við uppvinnslu á blóðþurrðarslagi er tekið
hjarta línurit ef ske kynni að slagið væri
á grunni gáttatifs. Ef sjúklingur er ekki í
gátta tifi við komu er í framhaldinu fenginn
tveggja sólarhringa hjartasíriti. Í þeim
tilvikum þar sem sterkur grunur er um
hjarta blóð reksslag er framkvæmdur enn
lengri hjartasíriti.21 Gáttatif er algengasta
ástæða hjartablóðreksslags en aðrar orsakir
geta verið segamyndun í vinstri slegli,
slímve$aræxli (myxoma), op milli gátta
(patent foramen ovale) og segi frá lokum eins
og við hjartaþelsbólgu (endocarditis). Til
að greina þessa þætti er nauðsynlegt að
framkvæma hjartaómun.22 Op milli gátta er
tiltölulega algengt í almennu þýði, um 25%,
og getur því verið erfitt að túlka hlut þess
í slagi. Rannsóknir hafa þó sýnt að algengi
þess sé töluvert hærra á meðal fólks með
slag af óþekktum orsökum, sérstaklega hjá
þeim sem yngri eru.23,24
Slagi vegna smáæðasjúkdóms, eða
ördrepi, (lacunar stroke) má skipta í nokkur
heilkenni (tafla 3). Ördrep stafa af lokun á
litlum slagæðlingum (penetrating arteries).
Í ördrepi eru ekki merki um einkenni
frá heilaberki. Saga um sykursýki eða
háþrýsting styður oft þessa greiningu.
Sjúklingurinn ætti að hafa viðeigandi
neðanbarkar (subcortical) eða heilastofnsdrep
sem er innan við 1,5 cm á segulómrannsókn.
Ekki ættu að greinast markverð þrengsli
í hálsslagæðum (> 50%) né merki um
hjartasega.20
Slag af öðrum þekktum orsökum nær
til sjaldgæfari þátta eins og segahneigðar,
blóð sjúkdóma og æðaflysjana. Æðaflysjun
myndast þegar rof verður milli laga slag-
æðaveggjarins og kemur oftast fram í
innri hálsslagæð (carotid artery) og hrygg-
slagæð (vertebral artery). Blóðprufur eða
myndgreining geta gefið vísbendingu um
slíka orsök. Í sumum tilvikum er ekki hægt
að greina orsök þrátt fyrir ítarlega upp-
vinnslu. Í þeim tilvikum er fólk með slag
án þekktrar orsakar.20
Áhættuþættir
Bandarísku hjarta- og slagsamtökin
(American heart Association/American Stroke
Association) hafa gefið út leiðbeiningar um
fyrstu forvörn gegn slagi. Leiðbeiningarnar
inni halda gagnreynda þekkingu um
helstu áhættuþætti slags og veita ráð-
leggingar um meðhöndlun hvers og eins
þeirra. Áhættuþættirnir eru flokkaðir í
óbreytan lega og breytanlega áhættuþætti
þar sem þeir óbreytanlegu eru aldur,
kyn, lág fæðingarþyngd, kynþáttur og
erfðaþættir. Af þeim er aldur langsterkasti
áhættu þátturinn en algengi slags eykst
með hækkandi aldri. Í rannsókn á nýgengi
slags á Íslandi árið 2013 var meðalaldur við
fyrsta slag 71 ár hjá körlum og 73 ára hjá
Öxl
Olnbogi
Úlnliður
Hönd
Litlifingur
Baugfingur
Langatöng
Vísifingur
Þumall
Háls
Augabrún
Augnlok og auga
Varir
Kjálki
Tunga
Kynging
Mjöðm
Bolur Hné
Ökkli
Tær
Smámenni hreyfibarkar Smámenni skynbarkar
Mjöðm Bolur
Fótleggur
Fótur
Tær
Kynfæri
Háls Haus
Öxl
Handleggur
Olnbogi
Framhandleggur
Úlnliður
Litlifingur
Baugfingur
Langatöng
Vísifingur
Þumall
Auga
Nef
Andlit
Efri vör
Neðri vör
Kok, innan Tennur, gómur
kviðarhols Tunga
Mynd 3: Smámenni (homunculus)