Skógræktarritið - 15.05.2002, Síða 11

Mynd 5. Leifar af birkiskógi, sem búfjárbeit er að eyða. Nú er hann horfinn. Mynd: S. Bl. 23-08-80.
sonar íÁrsriti Skf. ísl. 1961 „Upp-
blástur í ljósi öskulagarann-
sókna".
Á 5. mynd sést, hvernig skóg-
lendi er að eyðast af völdum bú-
fjárbeitar. Sem betur fer finnast
dæmi eins og það vart lengur.
Á Iiðinni öld. Nú skulu nefndar
hugmyndir fyrstu skógræktar-
stjóranna um víðáttu birkilendis-
ins:
* Agner Kofoed-Hansen áætl-
aði það 1925 600 km2
* Hákon Bjarnason áætlaði
það 1942 1.000 km2
Á síðasta fjórðungi aldarinnar
var þetta kannað tvisvar, eins og
nú skal greina.
Árin 1972-1975 fór fram fyrsta
allsherjarkönnun á útbreiðslu og
ástandi birkilendisins að tilhlut-
an Skógræktar ríkisins og Skóg-
ræktarfélags íslands. Haukur Jör-
undarson búfræðikandídat réðst
til verksins, ásamt aðstoðar-
mönnum. Var farið um nær öll
birkilönd og þau teiknuð inn á
loftljósmyndir. Hákon Bjarnason
og Snorri Sigurðsson unnu úr
efninu af vettvangnum og birtu
niðurstöður í ritinu „Skóglendi á
fslandi" 1977. Útkoma þess var
tímamótaviðburður. Útbreiðslan
skv. könnuninni var færð á ís-
landskort f riti Landbúnaðarráðu-
neytisins, „Landnýting á íslandi",
1986, og aftur í betri útgáfu í
„Skógræktarbókinni" 1990, bls.
108-109.
Heildarflatarmál birkilendisins
reyndist 1.250 km2 (=125.000 ha).
Það var flokkað eftir hæð trjáa, og
varð niðurstaðan þessi fyrir land-
ið í heild:
Lægra en 2 m 101.238 ha 80,80%
Hæð 2-4 m 18.970 ha 15,10%
Hæð 4-8 m 3.020 ha 2,40%
Hæð 8-12 m 3020 ha 1,7%
Þannig eru 4/5 hlutar þess
kjarr.
Nú stóð til að gefa út í bók
hreinteiknuð kort af sérhverju
birkilendi landsins. Þegar farið
var að vinna við það, kom í ljós,
að á sumum svæðum var endur-
skoðun nauðsynleg á vettvangi,
auk þess sem nokkur afskekkt
svæði höfðu orðið útundan.
Þetta varð til þess, að árið 1987
ákvað Skógrækt ríkisins, að end-
urtaka birkikönnunina með nýj-
um aðferðum og á þeim grund-
velli teikna þau kort, sem fyrir-
hugað var að gera áður. Vett-
vangsvinnan var falin gróðurnýt-
ingardeild RALA undir forystu
Ingva Þorsteinssonar magisters.
Sú vinna tók 4 ár og lauk 1991.
Ingvi og félagar lýsa verkinu svo:
„Við könnunina var skóglend-
unum skipt niður í smærri ein-
ingar, skógarsvæði, eftir þreyti-
leika þeirra. Á flestum skógar-
svæðunum voru gengnar úttekt-
arlfnur og valdir á þeim punktar
með lagskiptu tilviljanaúrtaki.
Við punktana voru gerðar þekju-
mælingar á botngróðri, og það
tré sem næst stóð mælt og met-
ið. Helstu skráðir þættir voru
lengd, þvermál, fjöldi stofna,
vaxtarlag, laufgun, ársvöxtur,
8
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2002
hlutfall stofns og fjarlægð til
næsta trés. Endurnýjun birkisins
var metin með því að telja fræ-
plöntur og fjölda teinunga á
ákveðnu svæði og meta þekju
teinungakraga umhverfis stofn.
Einnig var skráð þekja og meðal-
hæð víðitegunda á.belti út frá
mælitrénu. Sem dæmi um um-
fang þessara gagna má nefna að f
skógakönnuninni voru gengnar
mælilfnur sem samtals voru á
sjötta hundrað kílómetrar að
lengd og mæld nærri tíu þúsund
tré. Kortlagning skóglendanna
var endurskoðuð og hafa nú verið
gerð af þeim stafræn kort sem
veita nákvæma vitneskju um
staðsetningu þeirra, lögun og
stærð. Stafrænir eiginleikar kort-
anna auðvelda mjög innfærslu
breytinga sem verða á skóglend-
unum af náttúrunnar eða manna
völdum."
Snorri Sigurðsson, Ingvi og Ása
L. Aradóttir unnu úr þessu mikla
efni. Gengið hefir verið frá tveim-
ur landsvæðum, Laugardal og
Norðurlandi, hitt komið langleið-
ina, en gögnin eru enn óbirt.
Kortið á landsvísu er þó tilbúið
(6. mynd).
Samkvæmt hinu nýja korti er:
* Heildarflatarmál birkilend-
isins: 118 þúsund ha.
* Flatarmál skógar (hæð trjáa
yfir 5 m) 20 þúsund ha.
Hér er notuð skýrgreining FAO
á „skógur": Lágmarkshæð er 5 m
og þekja yfir 10% á flatareiningu.
Aldursgreining birkilendisins
og vaxtarhraði. í tengslum við
þessa könnun lét Rannsóknastöð
Skógræktar ríkisins rannsaka
þessa þætti. Þorbergur Hjalti
Mynd 6. Víðátta birkilendisins skv. síðustu birkikönnun. Teikning: Daði Björnsson.
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2002
9