Skógræktarritið - 15.05.2002, Blaðsíða 55

Mynd 6: Beit skemmir tré.
Hrútar á beit í birkikjarri á (ökuldal. Á myndinni sést að lítið er um lauf í höfuðhæð birkisins. Mynd: Helgi Hallgrímsson.
álagið af beitinni hefur verið
gríðarlegt á köldum árum.18
Þegar hallærin skullu á hafa
stoðir rányrkjunnar brostið.
ísland liggur á veðramótum
nyrst í Atlantshafi og jarðvegur
þess er viðkvæmur. Samt getur
láglendi þess verið þakið
birkiskógum og blómlendi ef því
er sýnd vægð. Gróðurfar er óvíða
f samræmi við veðurfar. Beitar-
áhrifin eru svo mikil að þau eru
öllum öðrum umhverfisþáttum
sterkari. Tilkoma mannsins á
íslandi olli meiri jarðvegseyðingu
en nokkurt eldgos síðastliðin
8000 ár. Orsökin er ekki
veðurfarsleg, heldur eru það
maðurinn og sauðkindin sem er
meginorsökin.5-39
Klæði landsins
Ýmsir þættir geta haft áhrif á
mat manna á landi. Má þar
nefna nýtingarsjónarmið,
fegurðarsmekk og hvað við
teljum að sé náttúrulegt ástand.
Á seinni árum hafa ný viðhorf
rutt sér til rúms varðandi land-
nýtingu. Fyrr á öldum var land
fyrst og fremst metið eftir því
hversu gott var að ala þar sauðfé.
Það mætti jafnvel taka svo djúpt í
árinni að segja að áður fyrr hafi
ekki verið til mismunandi fallegt
landslag, heldur mismunandi
gott beitiland. Mögulegt er að
nýta útjörð til annars en beitar.
Hægt er að byggja upp framtíðar-
auðlind með skógrækt, stunda
gönguferðir og veiðar eða njóta
annarrar útivistar á vel grónu og
skýldu landi, nýta landið fyrir
ferðamennsku o.s.frv. Ekki á að
líðast að lausaganga búfjár
hindri aðra landnýtingu. Trúlega
á þéttbýlismyndunin mestan þátt
í því að viðhorfin hafa breyst og
fólk vill eiga aðgang að óspilltri
náttúru. Þrautpínd beitilönd geta
ekki talist til óspilltrar náttúru.
Til að meta ástand lands hafa
fræðimenn einkum horft til
tveggja þátta: Jarðvegsrofs og
gróðurfars. Landgræðsla ríkisins
og Rannsóknastofnun land-
búnaðarins (Rala) unnu að gerð
gagnabanka á árunum 1991 -
1996. í kjölfarið var gefin út
skýrsla undir nafninu
„Jarðvegsrof á íslandi".35 Þeirri
skýrslu var hampað mjög er hún
var gefin út, enda er hún mikið rit
ogvelunnið. Hlaut hún m.a.
umhverfisverðlaun Norður-
landaráðs á sínum tíma. Síðan
hefur verið hljótt um skýrsluna. í
henni er lögð áhersla á áhrif
landnýtingar sem áhrifavalds í
jarðvegsrofi og þar kemur fram
að yfir helmingur landsins telst
hafa alvarlegt rof. Ekkert rof er
aðeins á 4% lands. Vart verður á
móti mælt að þetta er slæmur
dómur fyrir ástand lands. í
þessum tölum eru hæstu fjöll,
jöklar, vötn og ár undanskilin,
sem samtals þekja um 23% . Þar
af eru 9,5% háfjöll, sem ekki eru
talin þola beit. Áhugasömum er
bent á skýrsluna og heimasíðu
Rala, en þar hefur upplýsingavef-
ur um jarðvegsrof fengið nafnið
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2002
53