Skógræktarritið - 15.05.2002, Blaðsíða 56

Kvasir.53 Gróður er ekki alls stað-
ar fullnýttur27 og því er mikilvægt
að halda fénu á slfkum stöðum
og koma í veg fyrir að það sé
annars staðar.
Gróðurfari getur hnignað þó að
hefur gróðurfarið breyst til hins
betra á stórum landsvæðum. Má
f þessu sambandi benda á
beitarlausa hólma í ám og
vötnum (mynd 3) og ýmis afgirt
svæði, s.s. nágrenni flugvallanna
og vfðar. Þar hafa birkiskógar
með blómlegum undirgróðri
sprottið upp við friðun.23
Þar sem landið hefur rofnað og
margra alda uppbygging
jarðvegsins er fokin á haf út, eða
runnin út í sandinn í orðsins
fyllstu merkingu, geturtekið aldir
að byggja jarðveginn upp aftur.
Eftir langvarandi ofbeit tekur það
langan tíma að endurheimta fyrri
frjósemi.5 Þar á sjálfgræðslan
mjög erfitt um vik og jafnvel lítil
beit getur komið í veg fyrir hana.
Því þarf ekki nema mjög fátt fé til
að valda ofbeit á stórri auðn.35
Gróðri og jarðvegi landsins hefur
verið spillt og íslands er æ oftar
getið í alþjóðlegum ritum um
eyðimerkur og jarðvegseyðingu.2
Á íslandi í dag er hverfandi
útbreiðsla birkiskóga með
sjálfgræðslu.25 Ástæðan er fyrst
og fremst sauðfjárbeitin.
Áhrif sauðfjárbeitar á land
Nú er því þannig varið að
birkitré verða sjaldan eldri en
svona 60-120 ára. Árið 1998 var
elsta þekkta birkitréð á íslandi
134ára.43 Ef björkunum tekst
ekki að endurnýja sig er úti um
skóginn. Stundum á endur-
nýjunin sér stað með fræjum en í
vel grónum birkiskógum er skóg-
arsvörðurinn vanalega of þéttur
til að birkifræ geti spírað þar. En
náttúran á ráð við þvf. Birki-
skógarnir endurnýjast á þann
hátt að nýir sprotar vaxa upp frá
rótinni. Þetta veldur því að í
birkiskógum á sér stað náttúruleg
klónun. Það þýðir að f gömlum,
þroskuðum skógum vaxa nokkrir
einstaklingar, hlið við hlið, sem
allir eru erfðafræðilega eins
(mynd 5).
Margir hafa undrast þá
fullyrðingu að sauðfjárbeit drepi
skóga. Sumir telja það nánast
útilokað. Þó eru til dæmi þess að
gegndarlaus ofbeit hafi fellt heilu
skógana á einum vetri.38;bls 61
Hófleg sauðfjárbeit skemmir ekki
Mynd 7: Beit skemmirtré.
Þegar nær er komið má sjá að beitin hefur skemmt trén. Búið er að fletta berkinum
af stofnunum svo að ljót sár hafa myndast. Mynd: Helgi Hailgrímsson.
því fylgi lítið eða ekkert rof ,6
Þótt land sé órofið segir það
ekkert til um þróun gróðurfars.
Rýrnun fslensks gróðurlendis
hefur leitt til þess að uppskera á
úthaga er minni en almennt
gerist á freðmýra-
á Egilsstöðum og Akureyri. Þar
hafa sprottið upp víði- og
birkirunnar í kjölfar friðunar.
Einnig má nefna gróðurfar
Hornstranda sem dæmi um þann
gróður sem fylgir beitarfríum
svæðum. Þar var þó
svæðum jarðar, Gróðri og jarðvegi landsins of harðbýlt til að
sem að jafnaði hefur verið spillt og íslands er œ byggð fengi þrifist á
búa þó við verra oftar getið íalþjóðlegum ritum 20. öld. Oft má sjá
loftslag.27Á órofnu um eyðimerkur og einfaldar girðingar
svæðunum í jarðvegseyðingu. þar sem landgæði eru
áðurnefndri skýrslu Rala
og Landgræðslunnar er allt það
land sem ber ekki þau klæði sem
móðir )örð á skilið.35 Ágúst H.
Bjarnason 5 hefur bent á að vfða
eru gróðursamfélög með þeim
hætti að þau verða helst
skilgreind sem dæmigerð
hnignunarsamfélög. Meginhluti
gróins lands ber merki ofbeitar.
Eftir eru harðger grös og
hálfgrös, ásamt fjalldrapa og
öðrum ólystugum plöntum, en
blómlendi þekkist varla utan
friðaðra svæða.
Þar sem beit hefur verið aflétt
öll þau sömu frá náttúrunnar
hendi. Samt er það svo að
öðrumegin er vel gróið land, en
hinumegin illa gróið.23 Á slíkum
stöðum er ekki hægt að benda á
neinn skaðvald annan en beitina
(mynd 4). Þegar Hallormsstaður
var girtur af í upphafi 20. aldar
voru aðeins skógarleifar innan
girðingarinnar. '4i 15
Beitarfriðunin hefur leitt til þess
að nú hefur nánast allt land
innan girðingar klæðst birkiskógi.
Svipaða sögu má segja frá
Hálsmelum í Fnjóskadal, Eiðum
á Héraði, Vaglaskógi, Haukadal
54
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2002