Skógræktarritið - 15.05.2002, Qupperneq 22

Sjúkdómar og meindýr. Fáir
sveppsjúkdómar hrjá birki á ís-
landi. Helst eru það
* ryðsveppur,
* nornavöndur,
* fúasveppir.
Tveir hinir fyrstnefndu valda
ekki teljandi tjóni f skógi, norna-
vöndurinn raunar alls ekki. Hann
lýsir sér í þvf, að eins konar vend-
ir myndast í krónum trjánna ( sjá
rammagrein ). Ryðsveppurinn
gat hins vegar valdið miklu tjóni
á ungplöntum í útirækt í gróðrar-
stöðvum með því, að efsti hluti
ársprotans og brum á honum
eyðilögðust, Sveppurinn gaus
einkum upp f svalri og sagga-
samri veðráttu. Ef úðað er fyrir-
fram með sveppalyfinu Plantvax,
má koma í veg fyrir faraldur.
Hins vegar eru nokkrir fúa-
sveppir miklir skaðvaldar á birki.
Þeir brjóta sér leið inn í líkama
trésins gegnum sár, sem myndast
hafa við einhvers konar áverka:
Brotsár eftir snjó eða vind, sár
þegar greinar eru sagaðar af,
toppa sem eyðilagst hafa eftir
áhlaup skógarmaðks. Því stærri
sem sárin eru, þeim mun greiðari
verður leiðin fyrir sveppinn.
Hér er ekki rúm til þess að telja
upp einstakar tegundir fúa-
sveppa. En vfsast í grein Helga
Hallgrímssonar í Skógræktarrit-
inu 1998.
Blaðlús herjar við og við á
birki, en veldur ekki beinlínis
tjóni. Langalvarlegustu skað-
valdar á birki eru fiðrildalirfur.
Mikil áraskipti eru að slíkum far-
aldri. í tali manna er talað um
skógar „maðk". Stundum getur
hann aflaufað trén. Ef það gerist
tvö til þrjú ár f röð, sem stundum
verður, deyja mörg tré, einkum
þau eldri. Birkiskógur verður
gjarnan fyrir skógarmaðki, ef
hann er grisjaður mikið í einu,
einkanlega ef hann var þéttur fyr-
ir og krónur litlar.
Hér verður ekki lýst frekar þess-
um skaðvöldum en vfsað í bókina
„Heilbrigði trjágróðurs", eftir
Guðmund Halldórsson og Hall-
dór Sverrisson (1997), bls. 69-80.
Nýting birkisins
Birkilendið var frá upphafi ís-
landsbyggðar eitt af þeim gæð-
um náttúrunnar, sem gerði þjóð-
inni kleift að lifa í landinu. Það
er mikil saga, sem ekki verður
Mynd 22. Fjöldi llmbjarka sem afgreiddar
1945-1994. Mynd: Jón Geir Pétursson.
skráð hér. Aðeins nefnt, hvernig
þjóðin nýtti þessi gæði:
* Eldiviður til upphitunar og suðu.
* Viðarkol til járngerðar og járn-
smíða.
* Byggingarefni, einkum f burðar-
virki.
* Smíðaviður f áhöld og margs
konar búshluti og húsaskreyt-
ingar.
* Fóður fyrir búfé.
* Beitiland.
Um 1950 má heita að flest
þessi not séu úr sögunni, nema
beitarnotin, smíða og lítilsháttar
eldsneyti, aðallega til reykingar
matvæla og yndis ( arinviður).
Hér verður að nægja að vfsa til
nokkurra greina um nýtingu birki-
viðar:
Þórarinn Þórarinsson um viðar-
kolagerðina í Ársriti Skfl. ísl.
1976, Þórarinn Þórarinsson um
járngerðina í Múlaþingi 1980,
Grétar Guðbergsson um viðar-
högg og kolagerð í Skagafirði í
Skógræktarritinu 1992 og hrís og
annað eldsneyti í Skógræktarrit-
inu 1998. Ennfremur má minna á
umfjöllun um þetta efni í ritinu
íslandsskógum 1999.
Birkið í skógræktinni á ís-
landi
Á þeirri öld, sem fengist var við
skógrækt í þessu landi, hinni
tuttugustu, varð hlutur birkisins
voru úr helstu gróðrarstöðvum á Islandi
einna stærstur, einkum undir lok
aldarinnar. Á árabilinu upp úr
1910 og fram til 1945 mátti heita,
með fáum og smáum undantekn-
ingum, að íslenskt birki væri eina
trjátegundin, sem boðin vartil
skógræktar í þessu landi, auk
þess sem hún var mikið gróður-
sett sem garðtré.
Eftir 1945 koma innfluttar trjá-
tegundir æ meira við sögu, eins
og óþarfi er að rekja hér. Samt
heldur birkið velli með jöfnum,
en ekki stórum hlut allt til síðari
hluta níunda áratugarins. Þetta
sést best á línuriti, sem jón Geir
Pétursson útbjó um framleiðslu
birkipiantna á íslandi 1945-1994
og birt er hér. Á þessu tímabili
komu úr íslensku gróðrarstöðv-
unum (sem gáfu upp tölur um
framleiðslu) 14,6 milljónir birki-
plantna. Aðeins rússa- og síber-
fulerki eru með hærri tölu, 14,9
milljónir, en langt í næstu tegund,
stafafuru, með 10,3 milljónir.
Ég spái þvf, að hlutur fslenska
birkisins muni frekar aukast en
ILMBJÖRK
1.500.000
1.000.000
500.000
0
1945 1952 1959 1966 1973 1980 1987 1994
20
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2002