Skógræktarritið - 15.05.2002, Síða 52

Tafla 2.
í töflunni er sýndur fjöldi sauðfjár á u.þ.b. 20 ára fresti frá því að fyrsta heildar-
yfirlit yfir íslenskan landbúnað var gert árið 1703. Heimildaleysi veidur því að
stundum skeikar fáeinum árum og tölurnar eru eðlilega misjafnlega nákvæmar.
Lömb eru stundum talin með í eldri yfirlitum en nú eru aðeins vetrarfóðraðar
ær taldar. Við upphaf nýrrar aldar má því ætla að ríflega 800.000 fjár sé beitt á
landið ef allt ertalið.
Byggt á 3 og 10
jafnaði fyrr á öldum. Elstu tölur
um fjölda sauðfjár á fslandi eru
frá 1703 en fæst varð féð eftir
móðuharðindin 1784. Þávoru
ríflega 50.000 fjár í landinu.3 Um
nýliðin aldamót voru tæplega
500.000 vetrarfóðraðar ær á
íslandi og hafði þeim þá fjölgað
lítillega á hverju ári síðastliðin 5
ár.10 Þó að það slys hafi hent að
fé var fjölgað óhóflega á 20. öld,
þá er beinlínis rangt að halda þvf
fram að fátt fé sé á landinu í dag.
Lausaganga búfjár
Lausaganga búfjár hefur
viðgengist að einhverju leyti
alllengi. Taumlaus lausaganga
sauðfjár er þó tiltölulega nýleg.
Á Landnámsöld þótti engan
veginn sjálfgefið að rétt væri að
beita búfé hvar sem er. Egilssaga
segir frá því að Skallagrímur
beitti fé sínu ofan skógarmarka
og „lét gera bæ uppi við fjallið og álli
\>ar bú, lét þar varðveita sauðfé sitt."9:
29. kafu f Egilssögu segir einnig frá
því er Steinar Önundarson var
dæmdur frá búi fyrir að beita
nautum á Borg. f sögunni þykir
sérstök ástæða til að segja frá því
að Þorsteinn Egilsson á Borg
ræddi „stillilega" um þessi mál við
nágranna sinn: „Bað hann Steinar
halda beit búfjár síns svo sem að fornu
hafði verið. Steinar segir að fé mundi
ganga þarsem það vildi".(9:83 kafli) Þá
var tíðarandinn sá að Steinar var
talinn yfirgangsmaðurinn, enda
var hann að brjóta þau lög sem f
landinu voru og var að lokum
dæmdur frá búi sínu.
Á þjóðveldisöld áttu ísiend-
ingar sér lagasafn er kallað hefur
verið Grágás.12 f Landabrigðis-
þætti Grágásar er að finna
ákvæði um landvernd, nýtingu
skóga, landspjöll og ftölu búfjár f
haga og afrétti. Mönnum var þá
greinilega ekki í sjálfsvald sett
hvar þeir beita fé sínu. Þá var
ætlast til að fé væri sett á afrétt,
en þó ekki fleira fé en afrétturinn
þoldi. Landeigendur máttu
banna lausagöngu búfjár á sfnu
landi og var það kallað að „verja
lýriti". Fjáreiganda bar að koma f
veg fyrir að fé færi inn á land sem
varið var lýriti, ellegar borga
skaðabætur (auvislabætur), „en
fjörbaugsgarð erfimm aura skaða
gerif' l2: bls 296 f Grágás er lagt
blátt bann við að reka fé sitt í
annars manns land eða skilja það
eftir „svo að hann vill að þangað
gangi“n bls 298 þótt landið hafi
ekki verið varið lýriti.
„E/ maður rekurfé sitt íannars
manns land eða lœtur reka, svo að
hann vildi annars eigin beita jeigin =
eignj og verður af því fimm aura skaði
Mynd 4: Skaftafellsþjóðgarður.
Á þessum stað eyddi Skeiðará öllum gróðri í hiaupi árið 1965. Þessi girðing var sett
upp árið 1978 og þá var þetta landsvæði enn alveg gróðursnautt.36 Innan
girðingarinnar vex nú trjágróður og hávaxinn blómgróður, en utan hennar er ennþá
svört eyðimörk sem er viðhaldið með lítilli sauðfjárbeit. Ekki verður séð að mikii
veðraskil séu við girðinguna. Mynd: Sig.A.
50
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2002