Skógræktarritið - 15.05.2002, Blaðsíða 57

stæðileg tré, nema í undan-
tekningartilfellum (myndiróog
7). Ef menn beita skóga, sem
vaxið hafa upp fyrir höfuðhæð
sauðfjár, er einstökum trjám
sjaldnast nokkur hætta búin. En
lítil sauðfjárbeit getur komið í
veg fyrir að skógarnir endurnýi
sig, hvort sem er með sjálf-
sáningu eða rótarskotum. Ærnar
sækja í nýgræðinginn þannig að
nýjar plöntur komast ekki á legg.
Þannig drepur beitin sjaldan
trén, en hún drepur skóginn. Því
miður er þetta enn að gerast á
íslandi í upphafi 21. aldarinnar
(mynd 8). Á sama hátt hefðu
skógar fyrri alda getað
endurnýjað sig eftir skógarhögg,
öskufall eða bruna ef beitin hefði
ekki komið til.
Þess finnast dæmi að skógar
og einstök tré séu þannig
staðsett að erfitt er fyrir sauðfé
að komast að þeim. Þá hafa þau
þraukað f gegnum aldirnar þrátt
fyrir erfið skilyrði. Þetta má t.d.
sjá í fjallshlíðum (mynd 9),
klettum og á hólmum víða um
land. Þess finnast jafnvel dæmi
að trjágróður geti vaxið út úr
húsveggjum.37
Það er ekki nóg með að
sauðfjárbeitin eyði og skemmi
birkiskóga. Gegndarlaus eyðing
og ofnýting íslenskra skóga hefur
einnig leitt til úrkynjunar
birkisins. Þorsteinn Tómasson
hefur sett fram þá kenningu að
hún stafi af blöndun erfðaefnis
fjalldrapa og birkis.46 Ólíklegt er
að slíkir blendingar komist á legg
í heilbrigðum birkiskógi, en öðru
máli gegnir á nauðbeittu landi.
Ekki verður farið nánar út í þessa
sálma hér, en áhugasömum er
bent á grein Þorsteins.
Árið 1945 fór Hákon Bjarnason,
þáverandi skógræktarstjóri, í
fræga söfnunarferð til Alaska. Ári
síðar birti hann grein í Ársritinu
um ferðina. Að sjálfsögðu var
Hákon hrifinn af gróskunni í
Alaska, nema á einu litlu felli
sem hann sá í skoðunarferð inn í
Matanuskadal. (arðvegur í
dalnum er svipaður og á fslandi
og þangað komu sauðfjárbændur
árið 1916. Þeirgirtu þetta litla
fell af, ruddu skóginn og
nauðbeittu. Þegar Hákon var þar
á ferð, 30 árum síðar, leit fellið út
eins og flest íslensk fjöll; bert og
blásið ofan á klöpp. Önnur
svæði f dalnum voru skógi vaxin,
þó þar væri samskonar jarðvegur.
Hákon var undrandi yfir þvf
hversu hratt eyðingin hafði
gengið fyrir sig og óskaði þess að
íslendingar gætu lært af þessu.
„Ég óskaði þess með sjálfum
mér, að allir þeir, sem blindastir
eru á örtröðina á íslandi, og eins
þeir, sem loka augunum fyrir
henni, ættu þess kost að líta
þetta fell augum, því að þeir
mundu áreiðanlega verða
heilskyggnir á eftir."20:bls 36
Á fslandi eru auðvitað til
svipuð dæmi um hraða
gróðurhnignun vegna beitar, m.a.
íVíðidal á Lónsöræfum.
Þorvaldur Thoroddsen kom í
Víðidal árið 1882 og undraðist
grósku dalsins, enda höfðu þá
sjaldan komið þangað kindur í
30-40 ár. Gróðurinn var óvenju
mikill og stórvaxinn. Hestarnir
óðu grasið, víðinn og blóm-
lendið í hné og þar yfir. Inn á
milli voru hvannastóð sem náðu
mönnum í öxl. Ári seinna hófst
sauðfjárbúskapur í dalnum. Tólf
árum síðar kom Þorvaldur aftur í
Víðidal og þá var allur gróður
smávaxnari en áður. Engar
hávaxnar plöntur sáust og
hvannastóðið var horfið. Þor-
valdur var ekki í nokkrum vafa um
að sauðfjárbeitinni var um að
kenna.47 48
Rannsóknir hafa verið gerðar á
beit sauðkinda á fslandi.
Samkvæmt þeim fækkar há-
plöntutegundum með aukinni
beit, tegundasamsetning gróðurs
breytist, rof eykst og frjósemi
jarðvegs minnkar.7 Með vaxandi
beit vex hlutfall mosa og hálf-
grasa. Hlutfallsaukning mosa
stafar af minni gróðurþekju.26
Mynd 8: Beittur birkiskógur í Hallormsstaðahálsi.
Engin endurnýjun er sjáanleg í skógarbotninum. Allur teinungur er hreinsaður upp
jafnharðan og engar greinar eru sjáanlegar í höfuðhæð sauðkindarinnar. Smám
saman týna fullorðnu trén tölunni uns skógurinn deyr, nema tímabundin friðun
komi til. Beitin drepurekki trén, en hún drepur skóginn. Mynd: Sig.A.
SKÓGRÆKTARRiTIÐ 2002
55