Tímarit FHH - 01.09.1984, Blaðsíða 8

málgögnum þeirra er oft fjallað
um heilsufarsvandamál og 4
hvern hátt megi koma í veg fyrir
þau, í þremur stigum. Stigskipt-
ingin er.einföldun sem þægilegt
er að miða við í starfi. Fræðsla
gegnir mikilvægu hlutverki í
meðferð á öllum stigum fyrir-
byggingar.
1. stigs fyrirbygging beinist að
því að viðhalda heilbrigði og
koma í veg fyrir sjúkdóma.
Markvisst er unnið að þessu,
t. d. á heilsugæslustöðvum, í
skólum. á sumum vinnustöðum
og í flestum fjölskyldum.
2. stigs fyrirbygging beinist að
því að halda í skefjum sjúkdómi,
sem þegar hefur gert vart við sig
og/eða fylgikvillum hans. Slíkt
starf er trúlega að mestu unnið á
sjúkrahúsum og göngudeildum
þeirra.
3. stigs fyrirbygging beinist að
endurhæfingu og aðlögun
þeirra, sem haldnir eru langvar-
andi - eða ólæknandi sjúkdóm-
um (eða hömlunum). í þessum
anda starfa aðallega ýmsar end-
urhæfingar- og langdvalarstofn-
anir, sem og sjúkrahús og
göngudeildir þeirra.
Fræðsla er þó ekki einungis
mikilvæg til fyrirbyggingar,
heldur er hún einnig hvatning til
sjálfsumönnunar og stuðlar að
mótun heilbrigðisviðhorfa. Ef
grannt er skoðað er hér reyndar
um samofna þætti að ræða.
Sjálfsumönnunarhugtakið er
nokkuð þekkt innan hjúkrunar-
fræðinnar, en það er skilgreint í
hugmyndaheild D. Orem. Þær
stofnanir sem byggja hjúkrun
sína á þessari hugmyndaheild
hafa sjálfsumönnun og sjálfs-
ábyrgð skjólstæðinga, sem eitt
af megin markmiðum sínum.
Kjörin aðferð til að ná því er
m. a. fræðsla.
Raddir eru uppi um það, að
með ofangreindu sé oft unnt að
koma í veg fyrir innlagnir á
sjúkrahús eða stytta dvölina
þar. Það ætti að vera okkur
gleðiefni, þó ekki sé nema frá
fjárhagslegu sjónarmiði séð.
Umræðan um mannréttindi
er títt á vörum fólks, í mismun-
andi samhengi þó. Segja má, að
réttur skjólstæðinga heilbrigð-
iskerfisins sé starfsmönnum
þess hvað nærtækastur. í þeirri
umfjöllun kemur t. d. fram, að
allir eiga rétt á upplýsingum um
eigið heilsufar, og fá þannig
tækifæri til að velja sér lífshætti
og taka ákvarðanir þar að lút-
andi. Til að þetta megi verða
þarf fræðsla að koma til sög-
unnar. Jafnframt má segja að
heilbrigðisstarfsmenn geti haft
umtalsverð áhrif á viðhorf
manna. Því samkvæmt heil-
brigðisviðhorfamodelinu
(Health Belief Model) hafa
m. a. þekking og fræðsla áhrif á
heilbrigðisviðhorf. Pað skal
einnig tekið fram að ýmislegt
bendir til þess að viðhorf ein-
staklings til heilbrigðis ráði
miklu um lifnaðarhætti hans og
viðbrögð við sjúkdómum.
iii) í þriðja og síðasta hluta þessarar
greinar verður fjallað um
fræðsluferlið. Til frekari útskýr-
inga á því vísa ég til heimilda.
Fræðsluferlið er í nokkrum lið-
um sem tengjast innbyrðis, rétt
eins og hjúkrunarferlið, enda
getur fræðsluferlið verið hluti af
því.
Þegar fræðsluferli er unnið,
hjálpar mjög að hafa hug-
myndaheild að leiðarljósi,
þannig að markmið og aðferðir
fræðslunnar Iiggi beint við.
Hugmyndaheildir hafa verið
þróaðar á hinum ýmsu sviðum
hjúkrunar, t. d. geðhjúkrunar
og legudeildarhjúkrunar. Dæmi
eru hugmyndaheildir Orem,
Rogers, Peplau og Roy.
Upplýsingasöfnun. Pá er fyrst að
nefna söfnun þeirra upplýsinga, sem
mikilvægar eru m. 1.1. námsáhuga
skjólstæðings og vals á kennsluað-
ferðum. Að öðru leyti vísast til
hjúkrunarferlis. Eins og áöur var
sagt nýtir hjúkrunarfræðin gjarnan
þekkingu annarra fræðigreina, auk
sinnar eigin. Mat á þroska skjól-
stæðings, sem er afar þýðingarmik-
6
Tímarit Fhh